Co to jest zespół policystycznych jajników?
Definicja
W zespole policystycznych jajników (PCOS) występuje wiele małych torbieli (pęcherzyków jajnikowych) w jajnikach. W badaniu ultrasonograficznym w jednym jajniku można znaleźć co najmniej 25 torbieli, każda o wielkości od 2 do 9 mm. Takie zmiany występują u około Takie zmiany występują u około 20% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, ale u wielu z nich nie wiążą się z objawami i dolegliwościami.
W tzw. zespole policystycznych jajników (PCOS) występują pewne dodatkowe objawy. W tej chorobie występuje zwiększone stężenie męskich hormonów płciowych (androgenów lub testosteronu);. ponadtoPonadto często występuje nadwaga i zmniejszona wrażliwość na hormon obniżający stężenie glukozy we krwi – insulinę. Tworzące się torbiele zaburzają funkcję jajników i prowadzą do braku owulacji i zaburzeń miesiączkowania.
Objawy
Objawy PCOS to zwiększone owłosienie ciała (hirsutyzm), trądzik, brak miesiączki lub długie cykle, nadwaga oraz niespełnione pragnienie posiadania dzieci (niepłodność). Możliwe jest również wypadanie włosów jak u mężczyzn.
U około 70% kobiet z PCOS występuje widoczny wzrost owłosienia typu męskiego (hirsutyzm). Charakteryzuje się on zwiększonym owłosieniem twarzy, owłosieniem między piersiami, na wewnętrznej stronie ud i od spojenia łonowego do pępka.
Około dwie trzecie wszystkich kobiet z PCOS cierpi na nadwagę, przy czym tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie wokół talii. Przyrost masy ciała zwykle rozpoczyna się około 15. roku życia i trwa do 20. roku życia.
Zaburzenia miesiączkowania to brak miesiączki (amenorrhoea) w 50% przypadków i wydłużone cykle w 30% przypadków. Normalna miesiączka zostaje zachowana u 20% pacjentek. Osoby dotknięte tym problemem często zgłaszają również niemożność zajścia w ciążę lub wczesne poronienia.
Przyczyny
Zespół policystycznych jajników jest prawdopodobnie spowodowany genetyczną zmianą w gospodarce hormonalnej. Choroba występuje częściej w niektórych rodzinach – często matki lub siostry również cierpią na PCOS. Nadal nie jest jasne, czy same zmienione geny odgrywają decydującą rolę, czy też nieaktywny tryb życia związany z nadwagą w okresie dojrzewania
ma również kluczowe znaczenie dla rozwoju PCOS.
Metabolizm hormonów jest zmieniony, ponieważ niektóre komórki wokół torbieli w jajnikach wytwarzają więcej męskich hormonów płciowych (androgenów). Są one przekształcane w estrogen (żeński hormon płciowy) w tkance tłuszczowej organizmu, co dodatkowo zwiększa produkcję androgenów w samonapędzającym się cyklu.
Wiele objawów powstaje w związku ze zwiększoną ilością męskich hormonów płciowych (zwłaszcza testosteronu). Zaburzenia równowagi hormonalnej prowadzą również do braku owulacji, a w konsekwencji do nieregularnych krwawień i zaburzeń płodności.
Przy PCOS, a przede wszystkim nadwadze, organizm często przestaje reagować na insulinę, czyli hormon umożliwiający przepływ glukozy z krwi do komórek. Niewrażliwość na insulinę może być nasilona przez nieaktywny fizycznie tryb życia i nadwagę. W efekcie wzrasta stężenie glukozy we krwi (zespół metaboliczny jako możliwy prekursor cukrzycy). Z drugiej strony, utrata masy ciała często prowadzi do poprawy działania insuliny w organizmie; również miesiączka często wraca do normy.
Częstość występowania
Zespół policystycznych jajników (PCOS) występuje u 5–10% kobiet w wieku rozrodczym. Choroba zwykle zaczyna się między 15. a 25. rokiem życia. PCOS wydaje się być najczęstszą przyczyną niespełnionego pragnienia posiadania dzieci.
Badania dodatkowe
- Objawy tej choroby są łatwe do rozpoznania, gdy zespół jest w pełni rozwinięty
;, dość typowe jest połączenie rzadkich miesiączek lub ich braku, niepowodzeń w staraniach o dziecko, owłosienia typu męskiego oraz nadwagi. - Jednak z jednej strony PCOS może występować bez zauważalnego owłosienia czy nadwagi, a z drugiej strony szereg innych chorób może wiązać się z podobnymi dolegliwościami i objawami.
- Dlatego przeprowadza się różne badania, aby wykluczyć inne choroby. Inne możliwe przyczyny to nagłe odstawienie
„pigułki“tabletek antykoncepcyjnych, zaburzenia odżywiania, guzy produkujące hormony lub zaburzenia czynności tarczycy. - Badanie ginekologiczne zwykle nie budzi zastrzeżeń.
- W celu oceny jajników wykonuje się dopochwowe badanie USG.
- Oznacza się wartości glukozy i lipidów we krwi oraz hormonów tarczycy (TSH i FT4).
- Ponadto wykonuje się różne badania hormonalne.
- W celu wczesnego wykrycia cukrzycy u wszystkich kobiet z PCOS zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą. W tym celu w gabinecie lekarskim pije się specjalny roztwór glukozy. Następnie mierzone jest stężenie glukozy we krwi.
- Owulacja może nie wystąpić również przy regularnym krwawieniu miesiączkowym. Można to ustalić, mierząc temperaturę ciała codziennie rano zaraz po przebudzeniu.
- PCOS rozpoznaje się, gdy prawdziwe są co najmniej dwa z poniższych faktów:
- liczne, małe torbiele w przynajmniej jednym jajniku (PCO) widoczne w badaniu USG
- miesiączka z zawsze bardzo długimi przerwami (
>>35 dni) lub jej brak (amenorrhoea, przerwy>>6 miesięcy) - wysokie stężenie testosteronu we krwi lub owłosienie typu męskiego (hirsutyzm)
- Nawet jeśli w badaniu USG nie widać torbieli na jajnikach, PCOS rozpoznaje się, jeśli pozostałe objawy są wyraźne. Nie jest też rzadkością, że kobiety bez PCOS mają torbiele na jajnikach. Połączenie różnych wyników badań jest zatem istotne dla rozpoznania.
Leczenie
- Celem leczenia jest normalizacja stężenia hormonów i zapobieganie długotrwałym skutkom. Leczona może być również
- Rodzaj leczenia różni się w zależności od sytuacji życiowej.
Utrata masy ciała
- Zaleca się dążenie do uzyskania prawidłowej masy ciała (wskaźnik masy ciała
=czyli BMI <24,9 kg m><24,9 kg m>2). - Już utrata masy ciała o 5-10% (ewentualnie nawet od 2%) może przyczynić się do normalizacji miesiączki, powodując powrót owulacji i umożliwiając zajście w ciążę w 20-60% przypadków.
- Osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej masy ciała zmniejsza również ryzyko chorób układu krążenia i poprawia wrażliwość na insulinę.
- Poprawia również samoocenę i poczucie własnej wartości oraz zmniejsza objawy depresji.
- Utrata masy ciała powinna odbywać się powoli i poprzez wprowadzenie zdrowego stylu życia, którego można się trzymać w dłuższej perspektywie.
- Zadbaj o zbilansowane posiłki z dużą ilością warzyw, a mniejszą ilością tłuszczu i cukru.
- Kluczowa jest również regularna
Leki
- Wybór leków (w razie potrzeby) jest uzależniony od objawów.
Leczenie nadwagi i zaburzeń metabolicznych
- Pierwszym i najważniejszym jest utrata masy ciała
(patrz wyżej). - W przypadku wyraźnej insulinooporności w wyjątkowych przypadkach można dodatkowo podawać lek przeciwcukrzycowy metforminę w celu unormowania metabolizmu glukozy.
Leczenie zmian w obrębie skóry i włosów
- Złożone hormonalne tabletki antykoncepcyjne (estrogen + progestagen) mogą zmniejszyć objawy takie jak zwiększone owłosienie ciała oraz trądzik. Stosowane są głównie u młodych pacjentek i mogą być przyjmowane również w długim cyklu.
- W zależności od substancji czynnej i masy ciała, przyjmowanie leku zwiększa ryzyko zakrzepów krwi (zakrzepicy).
- Efekt w postaci zwiększonego owłosienia często pojawia się dopiero po 6–12 miesiącach.
- Możliwe jest również leczenie gestagenami (cyproteron).
- Przy bardzo nasilonym owłosieniu można przeciwdziałać testosteronowi za pomocą leków zwanych antyandrogenami. Substancja czynna spironolakton hamuje produkcję i działanie testosteronu, a finasteryd również spowalnia produkcję androgenów. Podczas stosowania tych leków należy zachować ostrożność, aby nie zajść w ciążę.
- W przypadku bardzo intensywnego wzrostu włosów często stosuje się epilację lub depilację laserową.
Leczenie zaburzeń miesiączkowania
- Leczenie jest zalecane przy liczbie miesiączek mniejszej niż 4 w roku.
- Złożone hormonalne środki antykoncepcyjne (doustne środki antykoncepcyjne) zapewniają regularne miesiączki, ale zwiększają ryzyko zakrzepicy i mogą pogarszać metabolizm glukozy.
- Regularne miesiączki można również wywołać za pomocą progestagenu (syntetycznego hormonu lutealnego). Tabletki z progestagenem przyjmuje się przez 10 dni w miesiącu.
Leczenie w przypadku niemożności zajścia w ciążę
- Jeśli kobieta pragnie mieć dzieci, można przepisać jej leki stymulujące owulację. Ponieważ w PCOS występuje nagromadzenie komórek jajowych, często można z powodzeniem wywołać owulację. Dobrze znanym lekiem jest klomifen, ale dostępne są również leki alternatywne. W
- Klomifen można również łączyć na przykład z lekiem na cukrzycę – metforminą, choć nie jest on oficjalnie zatwierdzony do leczenia PCOS. Może być jednak przepisywany pod pewnymi warunkami.
- Jeśli leczenie farmakologiczne nie pomaga, można rozważyć sztuczne zapłodnienie.
Dalsze możliwości leczenia
- Jednym z kroków w leczeniu PCOS w przypadku
Rokowanie
Choroba ma charakter przewlekły, ale dzięki leczeniu i utracie masy ciała jej objawy można znacznie zmniejszyć.
Niemożność zajścia w ciążę jest problemem dla wielu kobiet dotkniętych tą chorobą, ale miesiączki często stają się bardziej regularne w okresie leczenia i możliwa jest spontaniczna ciąża. Większość kobiet pragnących mieć dzieci w końcu zachodzi w ciążę, czasami z pomocą medyczną lub przy wspomaganym rozrodzie.
Istnieje również zwiększone ryzyko wystąpienia tzw. zespołu metabolicznego, który wiąże się z nadwagą, cukrzycą, wysokim stężeniem lipidów we krwi oraz wysokim ciśnieniem tętniczym. Zmiany te są czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Inne możliwe powikłania to nadmierny rozrost błony śluzowej macicy i zaburzenia psychiczne.
Dalsze postępowanie
- Kobiety w ciąży z PCOS powinny być poddawane dokładnym i regularnym badaniom, ponieważ są nieco bardziej narażone na cukrzycę ciążową lub przedwczesny poród.
- Regularne badania lekarskie są ważne dla wszystkich pacjentek z PCOS, aby przeciwdziałać ryzyku wystąpienia cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych.
Dodatkowe informacje
- Nadwaga
- Brak miesiączki (amenorrhoea)
- Wzrost męskiego owłosienia u kobiet (hirsutyzm)
- Trądzik
- Niemożność zajścia w
- Zespół policystycznych jajników – Informacje dla lekarzy
Autorka
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent