Menopauza
Klimakterium (menopauza) i menopauza sąjest częścią naturalnego procesu starzenia się. W okresie przejściowym (premenopauza, a następnie perimenopauza) jajniki produkują coraz mniejsze ilości estrogenu i progesteronu. W tym czasie miesiączki stają się bardziej nieregularne,. aOstatnie ostatniakrwawienie miesiączkaczkowe nazywananazywane jest menopauzą. Lekarze mwyrówiżniają otakże postmenopauziepostmenopauzę, gdyczyli okres, w którym kobieta od roku nie ma miesiączki. Zwłaszcza brak estrogenu może już w okresie perimenopauzy wywoływać dolegliwości, takie jak uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się i zaburzenia snu. W dłuższej perspektywie brak estrogenów prowadzi do rozpaduścieńczenia błony śluzowej pochwy, co u niektórych kobiet może prowadzić do suchości, bolesnościdyskomfortu i bólu podczas stosunku płciowego, a także sprzyjać nietrzymaniu moczu.
NiektóreCzęść kobietykobiet w okresie menopauzy odczuwająodczuwa również dolegliwości psychiczne, takie jak silne wahania nastroju, zwiększone przygnębienie czy też większa drażliwość. Zmiany te nie wynikają jednak wyłącznie z braku estrogenów.
CelemW okresie klimakterium celem leczenia hormonalnego w okresie klimakterium jest złagodzenie objawów. LeczenieTerapia polega na stosowaniu leków zawierających estrogeny lub progestageny (progesteron), aby nieco zrekompensować pojawiający się w organizmie niedobór hormonów. Istnieją preparaty, które działają tylko miejscowo w błonie śluzowej pochwy, np. krem dopochwowy i czopkiglobulki dopochwowe, a także preparaty działające ogólnoustrojowo na cały organizm (tabletki, plastry na skórę).
Kiedy zaleca się leczenie hormonalne?
Klimakterium to normalny proces związany z wiekiem, a nie choroba. Leczenie hormonalne objawów menopauzalnych opiera siępolega na zasadzie,decyzji że każda kobieta powinna sama zdecydowaćpacjentki, czy objawy są na tyle nasilone, że chce lub potrzebuje leczenia. Należy zatem dokładnie rozważyć korzyści i ryzyko. Niektóre kobiety mają tak poważne problemy ze snem, że w ciągu dnia nie mogą normalnie funkcjonować, inne mają uderzenia gorąca i pocą się tak bardzo, że utrudnia im to kontakty towarzyskie. Dyskomfort w okolicach pochwy często jest powodem do rozpoczęcia miejscowej terapii hormonalnej. Terapia hormonalna nie jest jednak konieczna przy takich dolegliwościach, alejednkaże może być pomocna.
Z drugiej strony, kobietom, które wchodzą wcześniej w okres klimakteriummenopauzy, lub młodym kobietom, które musiały mieusunąć usunięte jajniki z powodu choroby przed wystąpieniem klimakterium, prawie zawsze zaleca się leczenie hormonami przez pewien czas.
W jaki sposób prowadzona jest terapia?
Zasadniczo stosuje się czystesame estrogeny (ogólnoustrojowo lub miejscowo) lub połączenie estrogenu i progestagenu.
- Środki działające miejscowo: Należą do nich np. kremy i
czopkiglobulki dopochwowe zawierające estrogeny, które działają na błony śluzowe okolic narządów płciowych. Przeciwdziałają suchości i bolesności w okolicachnarządówmiejscpłciowychintymnych oraz zapobiegają niepożądanemuwyciekowinietrzymaniu moczu ipowtarzajnawracającymsięzapaleniompęcherzaukładu moczowego. - Środki działające ogólnoustrojowo: Należą do nich leki stosowane w postaci tabletek lub plastrów, których substancje czynne są wchłaniane przez krew i mogą działać w całym organizmie. Przeciwdziałają one uderzeniom gorąca i poceniu się.
Dalsza klasyfikacja leków opiera się na zawartych w nich hormonach lub ich kombinacjach. Poniżej znajduje się przegląd różnych preparatów:
Preparaty estrogenowe
Preparaty estrogenowe zawierają wyłącznie estrogen. W tej grupie znajdują się leki przeznaczone zarówno do leczenia miejscowego, jak i systemowego. Badania pokazują, że przyjmowanie samych tabletek estrogenowych zwiększa ryzyko raka trzonu macicy. Dlatego leczenie samymi estrogenami jest zalecane tylko kobietom, którym z jakiegokolwiek powodu usunięto macicę. W przypadku pozostałych kobietpacjentek można rozważyć stosowanie leków zawierających połączenie estrogenu i progesteronu (patrz poniżej).
JednakWarto dodać, że miejscowe leczenie miejscowe preparatami estrogenowymi może być stosowane przez prawie wszystkie kobiety, ponieważ nie mają one niekorzystnego wpływu na macicę. MiejscoweMiejscowa estrogenyterapia mogąmoże być stosowanestosowana jako dodatek do środków nawilżających lub lubrykantów. Leki miejscowe w małychniskich dawkach o zastosowaniu miejscowym rzadko majwywołują działania niepożądane. Jednak kremy zawierające większe dawki estradiolu mogąnależy bystosować stosowane tylko przez krótki czas.
Z kolei tabletki lub plastry estrogenowe mogą prowadzić do uczucia ciasnoty w piersi i zatrzymania płynów w organizmie. Istnieje również zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań (patrz poniżej).
Preparaty sekwencyjne
Preparaty sekwencyjne zawierające estrogen i progestagen w różnych dawkach wstosowane trakciesą cykluzazwyczaj przez 10-14 dni. Są one podobne do hormonalnych środków antykoncepcyjnych („pigułek“), ale zawartość hormonów w tabletkach jest mniejsza. Preparaty sekwencyjne łagodzą na objawy menopauzalne, ale nie działają zapobiegawczo. Przyjmowanie preparattych leków sekwencyjnych prowadzi do utrzymywania się krwawienia miesięcznego, zmniejszając tym samym ryzyko rozrostu błony śluzowej macicy. Zazwyczaj ich przyjmowanie rozpoczyna się na wczesnym etapie menopauzy, gdy kobieta jeszcze miesiączkuje lub w pierwszym roku po ustaniu miesiączki.
Preparaty złożone
Podobnie jak preparaty sekwencyjne, preparaty złożone zawierajskładają się zarówno estrogenz estrogenu, jak i progestagenprogestagenu. Różnica polega na tym, że preparaty złożone majposiadają stałą zawartość hormonów, natomiast w przypadku preparatów sekwencyjnych zmienia się ona w czasie trwania cyklu. Jeśli stężenie progestagenu pozostaje stałe, błona śluzowa macicy staje się bardzo cienka, co w większości przypadków prowadzi do braku miesiączki. W około 10% przypadków te preparaty złożone mogą nadal prowadzić do krwawienia z pochwy, a także uczucia napięcia lub bólu piersi. Objawy te występują głównie w pierwszych miesiącach leczenia. Zwykle takietaką preparatyterapię złożone podajestosuje się, jeśli upłynał rok od 1 roku po menopauziemenopauzy (brakuostatniej miesiączki).
Preparaty progestagenowe
Progestageny to zbiorcze określenie różnych hormonów podobnych do progesteronu. Jak już opisano, progestageny odgrywają rolę w regulacji menstruacji.
Menopauza często rozpoczyna się fazą nieregularnych krwawień spowodowanych zaburzoną równowagą stężenia estrogenu i progesteronu. WNa tejtym fazieetapie można przyjmować preparaty progestagenowe, abyw zapewnićcelu regularnyregulacji cyklmiesiączki. W razie potrzeby progestageny można również przyjmowastosować, aby zatrzymać w celu zatrzymaniakrwawienie miesiączkiczkowe.
Leczenie progestagenami nie ma wpływu na inne objawy menopauzy. Po okresie nieregularnych krwawień zwykle stopniowo pojawiają się inne objawy. Aby je złagodzić, progestageny można łączyć z estrogenami.
Preparaty progestagenowe dostępne są w postaci tabletek i wkładek hormonalnych. Wkładka hormonalna zapewnia również ochronę przed niechcianą ciążą w ostatnich płodnych cyklach.
Zalecenia dotyczące leczenia
- Leczenie hormonalne w okresie menopauzy ma jedynie działanie łagodzące objawy. Nasilenie działań niepożądanych wzrasta wraz z czasem trwania
leczeniaterapii, dlatego zaleca się, aby okres leczenia był jak najkrótszy. - W pierwszym okresie menopauzy, gdy głównym problemem są nieregularne miesiączki, w celu uzyskania regularnego cyklu można przyjmować preparaty zawierające wyłącznie progestagen.
WPrzezpierwszychpierwszy1-2roklatachdo dwóch lat po wystąpieniu objawów niedoboru estrogenów (uderzenia gorąca) zaleca się przyjmowanie preparatów sekwencyjnych, jeśli leczenie hormonalne jest konieczne/pożądane.1-2Wlataciągu roku do dwóch lat po ustaniu miesiączki u kobiet, którym usunięto macicę, można stosować preparaty złożone lub zawierające wyłącznie estrogen.- Jeśli objawy ograniczają się do dyskomfortu w pochwie, zaleca się leczenie miejscowe. Dotyczy to również kobiet, które nie chcą lub nie mogą przyjmować tabletek. Leczenie miejscowe ma niewielki wpływ na uderzenia gorąca
lubczy inne objawy ogólne, ale wykazuje dobrą skuteczność w przypadku suchości błon śluzowych w okolicy narządów płciowych. - Leczenie powinno polegać na stosowaniu jak najmniejszych dawek i trwać jak najkrócej (maksymalnie 5 lat).
Zakończenie leczenia
Czas trwania leczenia nie jest określony. CzasOkres, trwaniaw którym występują dolegliwości różni się w zależności od przypadku. Aby zakończyć leczenie hormonami w przypadkuterapii objawów menopauzy, powolna redukcja dawek hormonów nie jest konieczna; leczenie można po prostu przerwać. Po zakończeniu leczeniaterapii można szybko przekonać się, czy objawy powracają i wtedy w razie potrzeby można ponownie rozpocząć terapięleczenie.
Jednak na podstawie wyników bardzo obszernych badań lekarze zalecają jak najkrótszy całkowity czas trwania terapii, zwykle przez okres krótszy niż 5 lat. O ile przez ten okresczas korzyści z terapii zwykle przewyższają potencjalne ryzyko, o tyle przy długotrwałej terapii hormonalnej wzrasta ryzyko wystąpienia innych chorób.
Niektóre kobiety (np. te z rakiem piersi, udarem mózgu lub zawałem serca w wywiadzie, zwiększonym ryzykiem zakrzepów krwi itp.) otrzymują specjalne zalecenia dotyczące niektórych leków lub czasu trwania terapii, aby uchronić pacjentkę przed działaniami niepożądanymi/powikłaniami. EstrogenyStosowanie estrogenów dodatkowo zwiększająksza ryzyko wystąpienia tych chorób.
Jakie są zalety?
Należy rozważyć korzyści i ryzyko związane z tymczasowym leczeniem. Uderzenia gorąca są najczęstszą dolegliwością i dotykają w różnym stopniu około 80% wszystkich kobiet. Objawy mogą być tak poważne, że zakłócają zarówno sen nocny, jak i interakcje społeczne. Leczenie hormonalne jest skuteczne w przypadku uderzeń gorąca i nadmiernej potliwości.
Jak wynika z badań, dolegliwości psychiczne nie są wyłącznie wynikiem zmian hormonalnych w okresie przejściowym; leczenie hormonalne nie ma wyraźnego wpływu na dolegliwości psychiczne.
Po kilku latach brak estrogenów powoduje, że błonyona śluzoweluzowa pochwy stająstaje się bardziej suchesucha i wrażliweliwa. Może to powodować ogólny dyskomfort, zwłaszcza podczas stosunku seksualnego i zwiększać ryzyko osłabienia pęcherza oraz zakażeń układu moczowego. Miejscowe leczenie estrogenami za pomocą np. kremu dopochwowego lub czopków dopochwowych może skutecznie złagodzić tentą dyskomfortprzypadłość.
Osteoporoza a terapia hormonalna
Po okresie klimakterium kobiety tracą wapń wz kościachci nieco szybciej niż wcześniej, co w dłuższej perspektywie prowadzi do osteoporozy. Powodem tego stanu jest faktdziałanie estrogenu, że estrogen sprzyjasprzyjające wchłanianiu wapnia w organizmie i wspomagawspomagające tworzenie kości. W przeszłości kobietom ze zwiększonym ryzykiem osteoporozy podawano hormony przez długi czas hormony. Obecne wyniki badań wskazują jednak, że długotrwałe leczenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia innych chorób (np. raka piersi). Długotrwała terapia hormonalna nie jest już zatem zalecana w celu zapobiegania osteoporozie. Tutaj ważna jest zbilansowana dieta, w razie potrzeby dodatkowa podaż witaminy D i wapnia, a także regularna aktywność fizyczna.
Terapia estrogenowa może jednak chroniochronić kobiety z już zwiększonym ryzykiem złamań kości przed ponownymi złamaniami. iZaleca możnasię ją rozważyć, jeśli nie można zastosować innych opcji leczenia osteoporozy lub gdy występuje zwiększonegokszone ryzykaryzyko złamań.
Choroby układu krążenia a terapia hormonalna
SugerowanoPoczątkowo równieżsugerowano, że terapia hormonalna może chronić przed chorobami układu krążenia,. aleJednak dowody dotyczące korzyści i zagrożeń związanych z długotrwałym leczeniem skłaniają się ku temu, że długotrwała terapia hormonalna może zwiększać ryzyko zakrzepów krwi, zatorów, udaru oraz zawału serca. W każdymzwiązku raziez tym terapia hormonalna stooswana przez dłuższy czas nie jest odpowiednia w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym.
Czy istnieje ryzyko wystąpienia raka?
Ryzyko rakraka piersi (rakraka sutka) zależy od czasu trwaniastosowania leczenia. Nawet przy krótkotrwałymej leczeniuterapii ryzyko wydaje się być nieco zwiększone. Jeśli terapialeczenie trwaprzyjmuje się ponad 5 lat, ryzyko raka może być zwiększone przez 10 lat lub dłużej po zaprzestaniu leczeniaterapii.
Kobiety stosujące leczenie hormonalne są prawdopodobnie również bardziej narażone na zachorowanie na raka jajnika; mogą też bymieć niecozwiększone bardziej narażone naryzyko śmierćmierci z powodu raka płuc. Jednakże, długotrwała terapia chroni przed rakiem jelita grubego. EfektNiestety, efekt ten stosunkowo szybko ustępuje po zaprzestaniu leczenia. OgólnieDlatego jednakteż, dobrymodpowiednim pomysłempostępowaniem jest stosowanie terapii hormonalnej tylko przez kilka lat.
To głównie estrogeny mają negatywny wpływ na błonę śluzową macicy: terapia wyłącznie estrogenowa wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka trzonu macicy (raka endometrium). Aby tego uniknąć, kobietom, u którychre nieposiadają usuniwłasną macicęto macicy, zaleca się terapię łączoną z estrogenami i progestagenem/progesteronem. Natomiast kobiety, u których macica została usunięta, mogą przyjmować tylkosame estrogeny.
Czy istnieją inne zagrożenia i działania niepożądane?
Leczenie hormonalne tabletkamiw postaci tabletek, takimitakie jak hormonalne środki antykoncepcyjne, może zwiększać ryzyko zakrzepów krwi. Natomiast leczenie hormonalne za pomocą plastrów lub żeli wydaje się zwiększać to ryzyko tylko nieznacznie. Dlatego lekarze powinni sprawdzisprawdzać istniejące ryzyko powstania zakrzepów krwi (zakrzepicy) w każdym indywidualnym przypadku przed rozpoczęciemwprowadzeniem leczenia hormonalnego. Kobiety, które w przeszłości miały zakrzepy krwi, nie powinny stosować preparatu hormonalnego. Palenie jest dodatkowym czynnikiem ryzyka zakrzepicy; dlatego zaleca się rzucenie palenia zwłaszcza w okresie menopauzy.
Działania niepożądane zależą od stosowanego leku, a także różnią się w zależności od organizmu kobiety. Z reguły leki o działaniu miejscowym majposiadają znacznie mniej działań niepożądanych niż te o działaniu ogólnoustrojowym. Przykładyadami działań niepożądanych, którerych jeszcze nie zostały jeszcze wymienionewymieniono, to nieregularne krwawienia, napięcie piersi, zwiększony poziom płynów w organizmie, wzrost mięśniaków (łagodnych guzów mięśniowych w macicy), zaburzeniachoroby dróg żółciowych. MożliwePrzypuszcza się, że kobiety po 65. roku życia, które stosują terapię wyłącznie estrogenową, są nieco bardziej niż inne narażone na rozwój demencji lub zaburzeń poznawczych.
Jak długo powinno trwać leczenie i na co należy zwrócić uwagę?
Jeśli stosujesz preparat hormonalny na objawyzmniejszenie menopauzalneobjawów menopauzalnych, sama możesz zdecydować, kiedy go odstawić. Możesz przestać go przyjmować od razu, nie jest konieczne stopniowe zmniejszanie dawki (ale czasami jest to lepiej tolerowane). Po zaprzestaniu leczenia szybko zauważysz, czy objawy wracają i być może mimo wszystko będziesz chciała kontynuować terapię.
W przypadku objawów menopauzy zaleca się leczenie przez ograniczony czas, możliwie najkrótszy czas, zwykle nie dłuższy niż 5 lat.
W trakcie terapii zasadne jest wykonywanie kontroli ginekologicznej raz w roku kontroli ginekologicznej. Ponadto zalecany jest udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi i w innych badaniach profilaktycznych. Jeśli wystąpi krwawienie z pochwy, należy natychmiast sprawdzić, czy przyczyną nie jest rak endometrium.
Zasadniczo wskazana jest zrównoważona dieta, która nie prowadzi do nadwagi lub niedowagi (zwiększone ryzyko osteoporozy); w razie potrzeby warto przyjmować preparaty zawierające witaminę D i wapń; zaleca się również regularne ćwiczenia fizyczne; oraz powstrzymanie się od palenia, zmniejszazmniejszając przy tym ryzyko zakrzepicy.
Czy istnieje alternatywa dla leczenia hormonalnego?
Obecnie istnieje kilka leków, które są również stosowane w celu złagodzenia objawów menopauzalnych: tibolon może być stosowany przeciww uderzeniomcelu zmniejszenia ilości epizodów uderzenia gorąca oraz wjako profilaktyce profilaktyka osteoporozy. Tibolon jest podobny zarówno do estrogenu, jak i progesteronu i ma lekko androgenne działanie. Niektóre leki, które są zatwierdzonestosowane dlaw leczenialeczeniu depresji lub padaczki również czasami wydajmogą się być skuteczne.
Te kobietyKobiety, które nie chcą przyjmować preparatu hormonalnego o działaniu ogólnym (ogólnoustrojowym), mogą zastosować lek o działaniu miejscowym, np. krem lub czopkiglobulki dopochwowe. Wpływają one pozytywnie na suchość pochwy oraz na zmiany w układzie moczowym. Nie są one jednak skuteczne w przypadku uderzeń gorąca czy osteoporozy. Istnieją inne leki, które pomagają w walce z osteoporozą, ale nie działają na objawy klimakteriummenopauzy.
W przypadku większości leków ziołowych istniejeposiadamy niewiele danych z badań klinicznych lub nie ma ich wcale. Wykazano na przykład, że izoflawony (tzw. fitoestrogeny) i cimicifuga (pluskawicapluskwica gromiastagroniasta) są skuteczne w zwalczaniu objawów menopauzy. Można wypróbować te substancje, abyw sprawdzić,celu czysprawdzenia pomagająich działania.
Stres związany z objawami menopauzy można zmniejszyć za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej i metod opartych na uważności.
Według badań, akupunktura może zmniejszyobniżyć intensywność uderzeń gorąca w podobnym stopniu jak terapia hormonalna. Jest jednak mniejmniejsze prawdopodobneprawdopodobieństwo, że zmniejszy częstość uderzeń gorąca.
Joga i regularne ćwiczenia fizyczne prowadzą do poprawy snu nocnego i ogólnie lepszego samopoczucia. Z drugiej strony ani joga, ani trening fizyczny, ani przyjmowanie kapsułek z kwasami omega-3 nie są w stanie złagodzić tzw. objawów wazomotorycznychnaczynioruchowych klimakterium, takich jak uderzenia gorąca.
Dodatkowe informacje
- Klimakterium
- Suchość pochwy
- Osteoporoza
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Klimakterium – Informacje dla lekarzy
Autorka
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)