Informacje ogólne
Definicja
- Epistaksja to krwawienie z nosa, z przedniej (najczęściej) lub tylnej części jamy nosowej.1
- W większości przypadków krwawienia z nosa są łagodne i można je zatrzymać za pomocą prostych środków.
- Cięższe postacie, w tym zagrażające życiu krwawienia, mogą wymagać leczenia szpitalnego, oraz ewentualnie interwencji chirurgicznej.
- Często wykazują tendencję do nawrotów.
Epidemiologia
- Nawet 60% populacji doświadcza krwotoków z nosa w ciągu swojego życia.2
- tylko ok. 6% wymaga pomocy medycznej1
- Wiek i płeć
- Najczęściej dotyczy dzieci poniżej 10 roku życia i dorosłych powyżej 70 roku życia.1
- U mężczyzn krwawienia z nosa występują częściej niż u kobiet.2
- U dzieci do 2 roku życia krwawienia z nosa są prawie zawsze następstwem urazu, obecności ciała obcego, w wyniku działania ciała obcego w nosie lub chorób ogólnoustrojowych.3
- W większości przypadków (ok. 90%), krwawienie pochodzi ze splotu Kiesselbacha zlokalizowanego w przedniej części przegrody nosa.1,3
- Krwawienia z tylnej części jamy nosowej i części nosowej gardła są rzadsze, ale zwykle poważniejsze i częściej dotyczą osób starszych.4
Anatomia
Przekrój poprzeczny jamy nosowej z typowym źródłem krwawienia
- Nos jest silnie unaczyniony przez gałęzie tętnicy szyjnej wewnętrznej (ang. ICA) oraz gałęzie twarzowe i wewnętrzne szczękowe tętnicy szyjnej zewnętrznej (ang. ECA).1
- Splot Kiesselbacha umiejscowiony w przedniej części przegrody jest zasilany przez gałęzie obu wspomnianych dużych tętnic.1
- Krwawienia w okolicy tylnej (5–10% przypadków)
- Krwawienia z tylnej części nosa są zwykle zlokalizowane wzdłuż przegrody nosowej lub bocznej ściany nosa i są zasilane przez gałęzie tętnicy wewnętrznej szczękowej, tętnicy kręgowej i tętnicy podniebiennej.1
- Lokalizacja krwawienia jest ważna, ponieważ determinuje strategię leczenia (leczenie krwawienia przedniego lub tylnego).1
INSERT TABLE 2
Etiologia i patogeneza
- Urazowe
- uderzenie/nacisk na nos
- Mniejsze urazy nosa prowadzą do krwawienia z nosa w przedniej części nosa, większe urazy mogą prowadzić do ciężkiego krwawienia tętniczego w tylnej części nosa.
- mechaniczne (dłubanie w nosie): najczęstsza przyczyna
- ciało obce w nosie
- jatrogenne (uszkodzenie podczas zabiegów lekarskich wykonywanych w jamie nosowej)
- Przyczyny miejscowe
- zaburzenia kształtu nosa
- Zapalenie błony śluzowej nosa/ zatok przynosowych (zapalenie błony śluzowej nosa i zatok)
- np. infekcja wirusowa
- wysuszenie błony śluzowej (suche zapalenie błony śluzowej nosa)
- alergiczny nieżyt nosa (ANN)
- zmiany w błonie śluzowej spowodowane przyjmowaniem leków, zwłaszcza steroidowych w formie aerozoli do nosa
- stosowanie leków donosowych
- np. donosowe glikokortykosteroidy (szczególnie przy nieprawidowym stosowaniu, tzn. kierowanie końcówki dozownika do przyśrodka, w kierunku przegrody nosa)5
- nowotwory
- naczyniak nosa
- naczyniakowłókniak młodzieńczy nosogardła (fibroma juvenile)
- czerniak złośliwy
- nowotwór jamy nosowo-gardłowej
- Przyczyny ogólnoustrojowe (krwawienie objawowe) – zwiększona skłonność do krwawień w przypadku:
- hemofilii i innych zaburzeń krzepnięcia krwi (skazy krwotoczne)
- białaczki
- chorób wątroby, np. marskości wątroby
- choroby nerek, np. mocznica
- małopłytkowości
- przyjmowania antykoagulantów
chorobychoroba Rendu-Oslera-Webera (wrodzona naczyniakowatość krwotoczna)- Obecność guzków Oslera – wypukłe sinobordowe teleangiektazje w obrębie błony śluzowej jamy nosowej, jamy ustnej, warg i skóry twarzy.6
zZ powodu zmian degeneracyjnych naczyń krwionośnych u osób starszych mogą wystąpić ciężkie krwotoki tylne.- Przyczyny ogólnoustrojowe stanowią aż 75% wszystkich krwawień z nosa.6
- Idiopatyczny - bez znanej przyczyny7
- u 80-90% pacjentów nie udaje się ustalić czynnika sprawczego krwawienia z nosa.5
- u 80-90% pacjentów nie udaje się ustalić czynnika sprawczego krwawienia z nosa.5
INSERT TABLE 1b
Czynniki predysponujące
- Nadciśnienie tętnicze
- Podwyższone ciśnienie tętnicze jest często stwierdzane podczas krwawienia z nosa, ale nie wydaje się to być bezpośrednią przyczyną krwawienia z nosa.5
- Nadciśnienie tętnicze występuje u 70% osób z krwawieniem z nosa zaopatrywanych na SORze.8
- Nadal trwa dyskusja, czy nadciśnienie tętnicze jest czynnikiem ryzyka krwawienia z nosa, czy fizjologiczną reakcją na krwawienie z nosa, po której następuje efekt adrenergiczny.
- Jednak duże badanie koreańskie na ponad 70 tyś. pacjentach wykazało, że pacjenci z nadciśnieniem tętniczym mieli więcej epizodów krwawienia z nosa wymagających wizyty w szpitalu niż pacjenci bez tej choroby. Ponadto pacjenci z nadciśnieniem tętniczem częściej doznawali krwawienia trudniejszego do opanowania.9
- Niska wilgotność powietrza, wysuszenie błony śluzowej obserwowane głównie zimą (sezon grzewczy, zmiany temperatury otoczenia)6
- Alergeny
- Leki wpływające na krzepliwość krwi8
ICD-10
- R04 Krwawienie z dróg oddechowych
- R04.0 Krwawienie z nosa
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Krwawienie z nosa
- Odróżnienie masywnego krwawienia z nosa od krwawienia z przewodu pokarmowego może być trudne.
Wywiad lekarski
- Początek, czas trwania i intensywność krwawienia
- Choroby współistniejące, przyjmowane leki (zwłaszcza antykoagulanty)
Badanie przedmiotowe
- W przypadku bliższego kontaktu z pacjentem należy zapewnić sobie odpowiednią ochronę własną poprzez założenie okularów ochronnych, fartucha, rękawic i maski na twarz.
- Ocena stanu ogólnego pacjenta
- Pomiar ciśnienia tętniczego i pulsu
- W razie możliwości badanie gardła
- Jeśli po tylnej ścianie gardła spływa krew pomimo uciskania skrzydełek nosa, wskazuje to na możliwość krwawienia z tylnej części
nosnosa.4 rytmiczneRytmiczne spływanie krwi może sugerować źródło tętnicze.
- Jeśli po tylnej ścianie gardła spływa krew pomimo uciskania skrzydełek nosa, wskazuje to na możliwość krwawienia z tylnej części
Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
Badania laboratoryjne
- W przypadku silnego krwawienia: Hb
- Jeśli podejrzewa się poważną chorobę podstawową:
- OB
- leukocyty
- płytki krwi
- badanie rozmazu krwi
- badania czynnościowe wątroby (GGTP, ALP, AST, ALT, bilirubina, PT-wskaźnik Quicka, APTT)
- kreatynina
- Jeśli podejrzewa się zaburzenia krzepnięcia krwi: płytki krwi, INR, APTT
Diagnostyka specjalistyczna
Endoskopia laryngologiczna
- Rynoskopia przednia i tylna w celu ustalenia źródła krwawienia.
RM/TK
- U pacjentów stabilnych klinicznie, w przypadku trudnych do opanowania lub nawracających krwawień z nosa, w celu wyjaśnienia przyczyny krwawienia (stan
zapalnYzapalny, uraz, podejrzenie guza?)
Angiografia
- W przypadku niekontrolowanego krwawienia:
Angiografiaangiografia z ewentualną embolizacją
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Powtarzające się obfite krwawienia
- Jeśli podejrzewa się poważną chorobę podstawową lub nowotwór
- W przypadku niemożności zatrzymania krwawienia (np. po 20 minutach udzielania pierwszej pomocy): skierować pacjenta do szpitala (Oddział Laryngologii)
Leczenie
Cele terapii
- Zatrzymanie krwawienia i zapobieganie nawrotom
. - Wykluczenie ciężkiej choroby
Ogólne informacje o terapii
- Większość krwawień można zahamować poprzez uciśnięcie skrzydełek nosa kciukiem i palcem wskazującym lub klipsem na nos przez 15 do 20 minut.
- W przypadku silnego krwawienia postępować według schematu ABCDE
- z zabezpieczeniem dróg oddechowych (A) i oddychania (B), w przypadku zaburzeń krążenia (C), np. niedociśnienia, uzupełnienie płynów objętościowych tj. dostęp dożylny i płynoterapia (dożylne krystaloidy)
- Leczenie hipotensyjne:
- W razie powtarzających się w pomiarach podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego - np. powyżej 180/120 mmHg (patrz
Artykuartykuł Zagrożenie nadciśnieniem) zaleca się stosowanie doustnych leków obniżających ciśnienie tętnicze, np. kaptoprylu 25 mg p.o. lub s.l. (nie należy przekraczać dawki 50 mg).2 JedankJedanak należy unikać intensywnego obniżania ciśnienia tętniczego, szczególnie przy znacznej utracie krwi.6
- W razie powtarzających się w pomiarach podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego - np. powyżej 180/120 mmHg (patrz
- W przypadku silnego krwawienia, należy wykonać tamponadę.
Pierwsza pomoc- instrukcje dla pacjenta i lekarza
PrzyjmijPrzyjąć pozycję siedzącą ipochylpochylić głowę do przodu.4- w tym czasie pacjent oddycha przez usta
- zaleca się aby pacjent unikał połykania krwi spływającej do gardła9
PrzytrzymajPrzytrzymać pojemnik (miskę nerkowatą) lub szmatkę pod nosem.- Kciukiem i palcem wskazującym
uciśnijucisnąć skrzydełka nosa przez 15-20 min.4- Również będąc w gabinecie lekarskim, podczas badania, pomiaru ciśnienia, pacjent powinien siedzieć spokojnie, w pozycji pochylonej do przodu, i uciskać nos.
- Wykonać zimny okład (
lodlód lub chłodzący kompres) na grzbiet nosa i kark.4 ZastosójeZastosować zmniejszającegocy przekrwienieaerozoluaerozol do nosa zawierającegocy oksymetazolinę.- W większości przypadków dzięki tym działaniom krwawienie ustaje; jeśli po 30 minutach monitorowania nie pojawi się nowe krwawienie, a pacjent jest stabilny krążeniowo, nie jest wymagana pilna konsultacja specjalistyczna (laryngologiczna).
- Zaburzenia kształtu zewnętrznego nosa mogą utrudniać zatamowanie krwawienia.
Dalsza terapia u lekarza laryngologa
- Najpierw lokalizuje się źródło krwawienia za pomocą endoskopii.
Kauteryzacja (chemiczna lub elektryczna)
- Można wykonać kauteryzację źródła krwawienia azotanem srebra lub elektrokoagulację.6
- Następnie stosuje się miejscowo gazę hemostatyczną na ranę.
- Nie należy wykonywać elektrokauteryzacji przy podejrzeniu choroby Rendu-Oslera-Webera, gdyż może to prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej i przegrody nosowej.
Tamponada
- Jeśli krwawienie nie ustępuje, można rozważyć tamponadę przednią lub tylną.
- Wykonanie tamponady przedniej jest możliwe w gabinecie lekarza
rodiznnegorodzinnego, podczas gdy tamponada tylna wymaga opieki specjalistycznej. - Tamponada tylna przeważnie wymaga znieczulenia ogólnego.4
- Istotne jest, aby tamponady były bezpiecznie przymocowane do twarzy (ryzyko aspiracji).
- zabezpiecza się nozdrza przednie, podklejając nos gazikiem6
- Usunięcie tamponady przedniej jest
zyklezwykle możliwe po 2 dniach (48gpo 48 godz.). - Przy tamponadzie tylnej usunięcie zazwyczaj następuje po 2-4 dniach (72g).4,6
- Po 48 godzinach utrzymywania tamponady przedniej i przy każdym przypadku zastosowania tamponady tylnej4 zaleca się osłonę antybiotykową z amoksycyliną przy użyciu amoksycyliny, amoksycyliny z kwasem klawulanowym, lub cefalosporyny.2
Leczenie chirurgiczne
- Klipsowanie endoskopowe, koagulacja lub podwiązanie tętnicy klinowo-podniebiennej może być wykonane, jeśli krwawienie nie ustaje lub nawraca mimo zastosowania środków zachowawczych.
- Interwencja chirurgiczna jest skuteczniejsza niż tamponada w przypadku nadżerki tylnej.2
- Alternatywna embolizacja przezskórna:
- uwidocznienie chorego naczynia za pomocą angiografii, a następnie przezskórne podanie środka embolizującego
- Z uwagi na trudnoś
ćci, metoda zarezerwowana tylko dla pacjentów ze zwiększonym ryzykiem podczas operacji lub znieczulenia lub nieudanej operacji.2 - Jeśli w przypadku nawracających krwawień występuje deformacja nosa utrudniająca hemostazę, można rozważyć operację korygującą kształt przegrody nosowej lub małżowin nosowych.
Terapia endowaskularna
- Alternatywna metoda stosowana w opiece specjalistycznej to embolizacja wewnątrznaczyniowa za pomocą mikrokatetera wprowadzanego przez tętnicę szyjną wspólną.
Postępowanie z antykoagulantami
- Jeśli krwawienie jest możliwe do opanowania, należy kontynuować antykoagulację.11
- Modyfikację antykoagulacji należy rozważyć tylko w przypadku masywnego i niekontrolowanego krwawienia z nosa lub w przypadku przedawkowania.11
- podawanie antidotum (witamina K) w przypadku stosowania antagonistów witaminy K (VKA= warfaryna, acenokumarol)12
- przetoczenia płytek krwi (KKP) celem odwrócenia inhibicji agregacji płytkowej12
- antidotum na dabigatran: idarucyzumab 5 mg w pojedynczym bolusie lub 2
xrazy 2,5 mg w 2 kolejnych wlewach dożylnych, trwających po 5-10 minut
Farmakoterapia i leczenie miejscowe
- Można zalecić stosowanie jako leczenie wspomagające:
- etamsylat 3
xrazy 500 mg przez 5 dni lub kwas traneksamowy 3xrazy 500mg przez 5 dni- Przegląd Cochrane'a z 2018r. znalazł dowody na to, że prawdopodobnie istnieje zmniejszenie ryzyka ponownego krwawienia w przypadku stosowania doustnego lub miejscowego kwasu traneksamowego jako dodatku do standardowej opieki u dorosłych pacjentów z krwawieniem z nosa.13
- etamsylat 3
- nawilżanie skóry nozdrzy przednich maścią z witaminą A
- w przypadku silnych bólów paracetamol lub tramadol
- należy unikać leków NLPZ
- zapewnić odpowiednie nawilżenie błony śluzowej nosa, np. za pomocą fizjologicznego roztworu wody morskiej5
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Większość krwawień ustaje samoistnie lub po leczeniu uciskiem zewnętrznym (uciskanie skrzydełek nosa).
- W okresie do gojenia się zmiany (10-14 dni) istnieje zwiększone ryzyko ponownego krwawienia.
- Profilaktyka nawrotu krwawienia2
- intensywna pielęgnacja błony śluzowej nosa nawilążającą maścią antyseptyczn
ą, nawilżającą - unikanie energicznego wydmuchiwania nosa przez 7–10 dni
Powikłania
- Ciężkie krwawienia prowadzące do wstrząsu
- Powikłania tamponady nosa
- reakcje alergiczne
- martwica błony śluzowej
- reakcje na ciała obce
- dysfunkcje przewodów nosowych
- ziarniniaki parafinowe (paraffinoma, guz parafinowy)
- dekompensacja istniejącego wcześniej zespołu bezdechu sennego (OSAS)
- Pacjenci z bezdechem sennym powinni być ściśle monitorowani.
- zespół wstrząsu toksycznego (rzadko)2
- Powikłania elektrokauteryzacji
- perforacja przegrody
- zakażenie
- wyciek z nosa
- nasilenie krwawienia
- Powikłania po embolizacji
- niedokrwienie mózgu
- porażenie nerwu twarzowego
- martwica tkanki miękkiej2,10
Rokowanie
- Zazwyczaj dobre
- Nawracające krwawienia z nosa występują rzadziej u dorosłych.
- Częste krwawienia z nosa w dzieciństwie zwykle ustępują w późniejszym okresie życia.
- Ciężki uraz może prowadzić do zagrażającego życiu krwawienia tętniczego.2
- Jeśli krwawienia z nosa występują wtórnie do innej choroby organicznej, rokowanie zależy od charakteru choroby podstawowej.
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Ilustracje

Przekrój poprzeczny jamy nosowej z typowym źródłem krwawienia
Źródła
Wytyczne
- USA: Tunkel DE, Anne S, Payne SC, et al. 2020 Clinical Practice Guideline: Nosebleed (Epistaxis). Otolaryngol Head Neck Surg. 2020;162(1_suppl):S1-S38. doi:10.1177/0194599819890327 PubMed
- DE: Beck R, Sorge M, Schneider A, Dietz A. 2018 Current Approaches to Epistaxis Treatment in Primary and Secondary Care. Dtsch Arztebl Int. 2018;115(1-02):12-22. doi:10.3238/arztebl.2018.00122PubMed
- UK: National ENT Trainee Research Network. 2017 The British Rhinological Society multidisciplinary consensus recommendations on the hospital management of epistaxis [published correction appears in J Laryngol Otol. 2018 Oct;132(10):950]. J Laryngol Otol. 2017;131(12):1142-1156. doi:10.1017/S0022215117002018 PubMed
- FR:
- Bequignon E, Vérillaud B, Robard L, et al. 2017 Guidelines of the French Society of Otorhinolaryngology (SFORL). First-line treatment of epistaxis in adults. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis. 2017;134(3):185-189. doi:10.1016/j.anorl.2016.09.008 PubMed
- Verillaud B, Robard L, Michel J, et al. 2017 Guidelines of the French Society of Otorhinolaryngology (SFORL). Second-line treatment of epistaxis in adults. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis. 2017;134(3):191-193. doi:10.1016/j.anorl.2016.09.009 PubMed
- Escabasse V, Bequignon E, Vérillaud B, et al. 2017 Guidelines of the French Society of Otorhinolaryngology (SFORL). Managing epistaxis under coagulation disorder due to antithrombotic therapy. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis. 2017;134(3):195-199. doi:10.1016/j.anorl.2016.10.00111PubMed
Piśmiennictwo
- Womack JP, Kropa J, Jimenez Stabile M. Epistaxis: Outpatient Management. Am Fam Physician. 2018 Aug 15;98(4):240-245. www.aafp.org
- Beck R, Sorge M, Schneider A, Dietz A: Current approaches to epistaxis treatment in primary and secondary care. Dtsch Arztebl Int 2018; 115: 12–22. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Morgan DJ, Kellerman R. Epistaxis: evaluation and treatment. Prim Care. 2014 Mar;41(1):63-73. doi: 10.1016/j.pop.2013.10.007. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Cebula G, Ciećkiewicz J. "Krwawienie z nosa" (weryfikacja 10.08.2023) w Gajewski P (red). Interna Szczeklika. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2023. www.mp.pl
- Brzoznowski W. Przyczyny krwawień z nosa. (09.03.2016). https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/lista/82826,przyczyny-krwawien-z-nosa (dostęp 17.10.2023). www.mp.pl
- Karchier E.B. Krwawienie z nosa – stan nagły o zróżnicowanej etiologii. Stany Nagłe po Dyplomie 2022;03. podyplomie.pl
- Qureishi A, Burton MJ. Interventions for recurrent idiopathic epistaxis (nosebleeds) in children. Cochrane Database Syst Rev 2012 Sep 12;9:CD004461. Cochrane (DOI)
- Stadler RR, Kindler R, Holzmann D, Soyka MB: The long-term fate of epistaxis patients with exposure to antithrombotic medication. Eur Arch Otorhinolaryngol; 2016 Sep;273(9):2561-7. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Byun H, Chung JH, Lee SH, Ryu J, Kim C, Shin JH. Association of Hypertension With the Risk and Severity of Epistaxis [published online ahead of print, 2020 Sep 10] [published correction appears in JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2021 Jan 1;147(1):111]. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2020;147(1):1-7. doi:10.1001/jamaoto.2020.2906 www.ncbi.nlm.nih.gov
- Wojak JC. Endovascular Treatment of Epistaxis. Semin Intervent Radiol. 2020 Jun;37(2):150-156. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Escabasse V, Bequignon E, Verillaud B, et al.: Guidelines of the French Society of Otorhinolaryngology (SFORL). Managing epistaxis under coagulation disorder due to antithrombotic therapy. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis 2016; 134: 195–9. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Kikidis D, Tsioufis K, Papanikolaou V, Zerva K, Hantzakos A: Is epistaxis associated with arterial hypertension? A systematic review of the literature. Eur Arch Otorhinolaryngol 2014; 271: 237–43. link.springer.com
- Joseph J, Martinez-Devesa P, Bellorini J, Burton MJ. Tranexamic acid for patients with nasal haemorrhage (epistaxis). Cochrane Database Syst Rev. 2018;12(12):CD004328. Published 2018 Dec 31. doi:10.1002/14651858.CD004328.pub3 www.ncbi.nlm.nih.gov
- Carey B, Sheahan P. Aetiological profile and treatment outcomes of epistaxis at a major teaching hospital: a review of 721 cases. Ir J Med Sci. 2018;187(3):761-766. doi:10.1007/s11845-017-1721-x pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
- Mateusz Szmidt, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
- Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
- Franziska Jorda, dr n. med., specjalista w dziedzinie chirurgii trzewnej, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, Kaufbeuren
- Monika Lenz, lekarz rodzinny, Neustadt am Rübenberge