Co to jest stan zapalny ucha środkowego?
Definicja
Ostry stan zapalny ucha środkowego to zakażenie błony śluzowej ucha środkowego wywołane przez wirusy lub bakterie. Zakażenie rozwija się zwykle w przebiegu zakażenia górnych dróg oddechowych (przeziębienia). Zmiany zapalne w uchu środkowym powodują wzrost ciśnienia w uchu środkowym, co wywołuje ból.
Ucho środkowe jest jamą wypełnioną powietrzem, w której znajdują się trzy kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko). Trąbka słuchowa, będąca wąskim kanałem, biegnie od ucha środkowego w dół do tylnej części nosa/górnej części gardła. Dzięki niej ucho środkowe jest wentylowane i mogą być wyrównane różnice ciśnienia (np. na dużych wysokościach).
Objawy
Stan zapalny ucha środkowego często współwystępuje z przeziębieniem, a najczęstsze objawy tej dolegliwości to ból ucha i gorączka. Często ból zaczyna się w nocy. Ból nasila się, gdy dziecko leży. Przy zapaleniu ucha często występują zaburzenia słuchu i lekkie osłabienie ogólnego stanu fizycznego.
U niektórych dzieci ból zmniejsza się, gdy ropa naciskająca na błonę bębenkową od wewnątrz wlewa się do przewodu słuchowego i wypływa z ucha (wydzielina z ucha).
Przyczyny
W przypadku przeziębienia błona śluzowa trąbki słuchowej jest obrzęknięta, co może ją zablokować. Ryzyko zablokowania jest największe u dzieci poniżej 6. roku życia, ponieważ mają krótsze przewody niż starsze dzieci i dorośli i często występuje u nich obrzęk gardła. Jeśli przewód słuchowy jest zablokowany, płyn wydzielany przez błonę śluzową ucha środkowego nie może z niego wypływać, co tworzy korzystne warunki dla rozwoju bakterii.
Czynniki ryzyka
Najczęściej chorują małe dzieci. Choroba występuje częściej, gdy rodzice lub rodzeństwo również często chorowali na zapalenie ucha środkowego. Dzieci chodzące do przedszkola są bardziej podatne, ponieważ często są narażone na zakażenia dróg oddechowych. Ryzyko wystąpienia stanu zapalnego ucha środkowego zwiększają rozszczep podniebienia, powiększone migdałki i znaczny przerost migdałków.
Inne czynniki ryzyka u dzieci to bierne palenie, brak karmienia piersią w pierwszych 3 miesiącach życia oraz ssanie smoczka.
Częstotliwość występowania
- W pierwszych 3 latach życia na ostry stan zapalny ucha środkowego choruje łącznie 2/3 wszystkich dzieci.
- Chłopcy chorują częściej niż dziewczynki.
Badania
- Stanowi zapalnemu ucha środkowego zwykle towarzyszą dolegliwości (ból ucha, gorączka).
- Lekarz może potwierdzić lub wykluczyć stan zapalny ucha środkowego, badając ucho za pomocą otoskopu (otoskopia = badanie ucha).
- W przypadku powikłań i nawracających zakażeń warto wykonać badanie mikrobiologiczne, które pozwala określić rodzaj patogenów.
Leczenie
W większości przypadków antybiotyki nie są konieczne, ponieważ organizm sam zwalcza chorobę. W wielu przypadkach stan zapalny ucha środkowego wywołują wirusy, wobec których antybiotyki nie są skuteczne. Leczenie ma więc na celu przede wszystkim złagodzenie bólu i obniżenie gorączki.
Leki
- W przypadku bólu ucha i/lub gorączki można przyjąć środki przeciwbólowe (paracetamol lub ibuprofen).
- Pomocne może być podawanie kropli do nosa, zwłaszcza w przypadku kataru.
Antybiotyki
W przypadku niepowikłanego stanu zapalnego ucha środkowego chorobę można obserwować przez 1‒2 dni bez stosowania antybiotyków. Lekarze zalecają antybiotyki zwykle tylko w przypadku:
- Ciężkiego stanu zapalnego ucha środkowego
- Dzieci w wieku poniżej 6 miesięcy
- Dzieci w wieku poniżej 2. roku życia z obustronnym stanem zapalnym ucha
- Wydzieliny z ucha z utrzymującymi się objawami (ból i/lub gorączka)
- Dzieci ze szczególnymi czynnikami ryzyka lub innymi chorobami podstawowymi
Inne terapie
W przypadku nawracających stanów zapalnych ucha środkowego może być wskazana paracenteza (nacięcie błony bębenkowej) i ewentualnie zastosowanie tzw. dreniku tympanostomijnego (rurki wentylacyjnej), aby umożliwić odpływ ropy z ucha środkowego.
Przedszkole/opieka dzienna
Dzieci ze stanem zapalnym ucha, który nie jest już ostry i których ogólny stan fizyczny jest dobry, mogą w razie potrzeby chodzić do przedszkola lub żłobka. Jeśli są osłabione i mają gorączkę powyżej 38ºC, powinny zostać w domu.
Co można zrobić we własnym zakresie?
- Układanie głowy w wyższej pozycji (np. za pomocą poduszki) może nieco złagodzić ból.
- Środki przeciwbólowe stosuje się w razie potrzeby. Nie należy przekraczać wskazanej maksymalnej dawki!
- Aerozol do nosa z substancją obkurczającą i żucie gumy (u starszych dzieci) mogą poprawić wentylację trąbki słuchowej, co ułatwia odpływ wydzieliny z ucha środkowego.
- Należy zadbać o to, by pacjent pił wystarczającą ilość płynów.
- Ponadto u chorych dzieci zaleca się odpoczynek fizyczny i troskliwą opiekę.
Profilaktyka
Szczepienie
- Szczepienie przeciwko pneumokokom zmniejsza ryzyko wystąpienia stanu zapalnego ucha środkowego wywołanego przez pneumokoki.
Dalsze działania
- Należy unikać czynników ryzyka stanu zapalnego ucha środkowego, takich jak dym papierosowy, karmienie butelką i smoczki.
- Regularne żucie gumy może zmniejszyć częstotliwość występowania stanów zapalnych ucha środkowego. Jest to jednak zalecane tylko u starszych dzieci.
- Działanie profilaktyczne ma prawdopodobnie karmienie piersią i przyjmowanie probiotyków.
Rokowanie
Ostry stan zapalny ucha środkowego zwykle mija samoistnie, a u ponad 80% pacjentów poprawa następuje w ciągu pierwszych 2–3 dni.
Powszechna jest tymczasowy ubytek słuchu z powodu płynu w uchu i urazu błony bębenkowej.
Powtarzające się ostre stany zapalne ucha środkowego mogą spowodować trwałe uszkodzenie błony bębenkowej, a stan ostry może przejść w przewlekły stan zapalny ucha środkowego. W rzadkich przypadkach ostry stan zapalny ucha środkowego może rozprzestrzenić się na kość wokół ucha (zapalenie wyrostka sutkowatego). Jest to poważne powikłanie, które wymaga natychmiastowej hospitalizacji. Dlatego zawsze należy zasięgnąć porady lekarza, jeśli poprawa nie jest tak dobra, jak oczekiwano, lub jeśli pacjent lub chore dziecko czuje się gorzej pomimo leczenia.
Dodatkowe informacje
- Przeziębienie
- Antybiotykoterapia
- Przewlekły stan zapalny ucha środkowego
- Ostry stan zapalny ucha środkowego — informacje dla personelu medycznego
Autorka
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden