Informacje ogólne
Definicja
- Wirusowe zapalenie żołądka i
- Wirusy szerzą się głównie drogą fekalno-oralną, ale także przez spożycia skażonego pokarmu lub wody, a także (rzadziej) drogą kropelkową.1
- Ostra biegunka to stan zaburzenia równowagi między wydzielaniem a
- Objawy nie utrzymują się dłużej niż 14 dni.
- Zakażenia klasyfikuje się w
. - Co najmniej 3 nieuformowane stolce o
- Do najczęstszych czynników sprawczych należą norowirusy oraz rotawirusy.
Epidemiologia
- Biegunka jest jedną z
.- Choroby biegunkowe występują częściej w
- Choroby biegunkowe występują częściej w
- W Polsce w 2022 roku zgłoszono 57 626 przypadków zakażeń wirusowych przewodu pokarmowego (zapadalność: 152/100 tys.).2
- Choroba występuje na całym świecie i
- Większość przypadków ostrego zapalenia żołądka i
- U
- U
- U
13.- Rotawirusy są przyczyną około jednej czwartej hospitalizacji dzieci z
24. - Wskaźnik hospitalizacji z
- Rotawirusy są przyczyną około jednej czwartej hospitalizacji dzieci z
- Większość przypadków ostrego zapalenia żołądka i
Etiologia i patogeneza
- Zakażenie następuje głównie drogą fekalno-oralną z
- Norowirus
- Bardzo wysoka zakaźność, minimalna dawka zakaźna wynosi
ok.około 10–100 cząstek wirusa. PrzenoszenieWirusodbywaprzenosi się drogą fekalno-oralną lub kropelkową, z.- bardzo szybkie rozprzestrzenianie się zakażeń w
placówekśrodowiskowych
- bardzo szybkie rozprzestrzenianie się zakażeń w
- Do zakażenia może dojść także przez kontakt ze skażoną żywnością (sałatki, kraby, małże itp.) lub napojami (zanieczyszczona woda). Możliwe jest również zakażenie drogą powietrzną (cząstkami wirusa unoszącymi się w powietrzu z
- Rocznie na całym świecie wywołuje około 685 mlionów zachorowń i około 200 tysięcy zgonów.
- czas inkubacji:
ok.około 6–50 godzin Osobyczassątrwaniawysoceobjawów: zwykle 1-3 dni- wysoka zakaź
neność podczas ostrej fazy choroby. - Wirus może być wydalany w
zwykleprzez kolejne7–14 dni.w wyjątkowych przypadkach nawet przez wiele tygodni po ostrym przebiegu choroby
- występowanie całoroczne, szczyt zachorowań od października do marca
- Bardzo wysoka zakaźność, minimalna dawka zakaźna wynosi
- Rotawirusy
PrzenoszenieWirusodbywaprzenosi się drogą fekalno-oralną, zwłaszcza przez zakażenie spowodowane dotknięciem skażonych osób lub przedmiotów, ale także przez skażoną wodę iWirusBardzobardzowysokałatwo się przenosi;zakaźność, wystarczy zaledwie 10 cząstek wirusa, aby zarazić dziecko.Objawynajczęstszasprzyczyna biegunek u dzieci wymagającychrhospitalizacji (95% dzieci w wieku 3-5 lat)- Największa częstość zakażeń dotyczy dzieci w 3-15 miesiącu życia.
- u dzieci sezonowość zachorowań (zima), u dorosłych nie występuje
- druga co do częstości (po E. coli) przyczyna biegunki podróż
nenych - około 9% przypadków - zróżnicowane bjawy, od subklinicznych zakażeń do łagodnej biegunki i
. - okres inkubacji: 1–3 dni
- Czas trwania objawów: zwykle 3-8 dni. Ryzyko zakażenia jest największe w
- Okres zakaźności obejmuje ostrą fazę choroby i
- Zapalenie jelit wywołane przez rotawirusy u
Inne istotne patogeny wirusowe
AdenowirusAdenowirusy- okres
40/41inkubacji: 8-10 dni - czas trwania objawów: 1-2 tygodnie
- okres zakaźności: od kilku dni do kilku tygodni
- brak sezonowości zachorowań
- okres
- Inne wirusy z
AstrowirusAstrowirusy- Enterowirusy
Czynniki predysponujące
- Nieprawidłowa higiena rąk, zwłaszcza podczas wizyt w
.
ICPC-2
D70 DarminfektionD73 Gastroenteritis vermutlich infektiös
ICD-10
- A08 Wirusowe i
- A08.0 Zapalenie jelit wywołane przez rotawirusy
- A08.1 Ostra gastroenteropatia wywołana przez wirus Norwalk
- A08.2 Zapalenie jelit wywołane przez adenowirusy
- A08.3 Zapalenie jelit wywołane przez inne wirusy
- A08.4 Wirusowe zakażenie jelit, nieokreślone
- A08.5 Inne określone zakażenia jelit
- A09 Biegunka i
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- W
- Rotawirusy
- Laboratoryjną metodą diagnostyczną z
EIAELISA). Możliwe jest również zastosowanie metod aglutynacji lateksowej i wykrywania wirusowego RNA.
- Laboratoryjną metodą diagnostyczną z
- Norowirus
- Obecnie dostępne są
3różne metody potwierdzenia obecności norowirusów w- amplifikacja wirusowych kwasów nukleinowych (RT-PCR)
- stwierdzenie obecności białek wirusowych za pomocą testów immunoenzymatycznych (
EIAELISA) - testy
antygenowy)serologiczne - wykrywanie cząstek wirusa za pomocą mikroskopu elektronowego
- Obecnie dostępne są
- Diagnostyka jest wskazana szczególnie
jeżeliw;: należy dążyć do postawienia szybkiego rozpoznania. - Diagnostyka nie jest wskazana w
- nietypowych objawów
- badań środowiskowych u
Diagnostyka różnicowa
- Inne przyczyny ostrej biegunki
- patogeny bakteryjne:
- Staphylococcus aureus
- Campylobacter jejuni
- Shigella
- Salmonella
- Yersinia
- Escherichia coli
- W
- pasożyty (np. Giardia i
Biegunkabiegunka związana z- biegunka związana z zakażeniem
- biegunka związana z zakażeniem
- zatrucie pokarmowe
- zatrucia
- patogeny bakteryjne:
- Inne przyczyny ostrych nudności i
, patrz tam.
Wywiad lekarski
- Ogólny czas inkubacji
16–350dni8–10godzindniprzyw przypadkuzakażeniaeniachadenowirusemwywołanych przez norowirusy- 1–3 dni przy
68–5010godzindniprzyw przypadkunorowirusachzakażenia adenowirusem
- Główne objawy to nudności, wymioty i
.- Przy
norowirusachzakażeniu norowirusem najczęściej występują nudności i - Z
- Biegunka może trwać 4–6 dni: krócej w
- Przy
ZapytaNależy zapytać oinneprzypadki występowania podobnych objawów
Badanie przedmiotowe
- Zwykle nie występuje gorączka lub jest nieznaczna.
- Badanie pod kątem objawów niewystarczającego spożycia płynów
Suchesuche pieluszkitou dzieciu dzieci- wyraźny sygnał ostrzegawczy.- Występują zmęczenie, pragnienie, oliguria, gwałtowna utrata masy ciała, suchość błon śluzowych, podkrążone oczy, zmniejszenie
turgorunapięcia skóry, później także tachykardia i
- Klasyfikacja odwodnienia
- łagodne odwodnienie: gwałtowna utrata mniej niż 5% masy ciała
- umiarkowane odwodnienie: utrata
ok.około 5% masy ciała, wydłużony powyżej 2 sekund czas nawrotu włośniczkowego - ciężkie odwodnienie: utrata
ok.około 10% masy ciała lub więcej, objawy wstrząsu hipowolemicznego
- Oznaki zagrożenia funkcji życiowych u
- pogorszenie świadomości
- zimna spocona skóra
- ekstremalnie podkrążone oczy (ewent. także zapadnięte ciemiączko)
- suchość błony śluzowej (język)
- brak łez
zwiotczeniezmniejszenie napięcia mięśniowego- utrata ponad 10% masy ciała
- wydłużony powyżej 3 sekund czas
napełniania naczyńnawrotu włosowatychosniczkowego (ang. Capillary Refill Time - CRT>3 sekundy) - tachypnoe/kwasica oddechowa
- tachykardia
- bezmocz (anuria)
Badania uzupełniające
- Badanie kału
rutynoweRutynowe badanie stolca nie jest wskazane u- Badanie kału na obecność adenowirusów nie ma
konsekwencjiznaczenia w podejmowaniu decyzji terapeutycznych ani higienicznych, dlatego zwykle można je pominąć. - Diagnostyka
popod kątem zakażenia norowirusemi, rotawirusami i innymi patogenami jest zalecana tylko w- istotne choroby współistniejące
- niedobór odporności
- krwista biegunka
- ciężki przebieg choroby
- hospitalizacja związana z
- podejrzenie ogniska zakażeń, prawdopodobnie o
- przed rozpoczęciem antybiotykoterapii
- biegunka szpitalna
- pacjenci pracujący w
- u
- Ewentualnie badanie krwi
- wykrywanie zaburzeń gospodarki elektrolitowej
Wskazania do skierowania do hospitalizacji
NiemowlętaDzieci w- Niewystarczające spożycie płynów u
miespowodować piorunujący przebieg i
- Niewystarczające spożycie płynów u
- Odwodnione małe dzieci należy również rutynowo kierować/przyjmować do szpitala
. - Dorośli z
- Osoby w wieku podeszłym z objawami odwodnienia
- Niepowodzenie lub brak możliwości nawadniania doustnego
- Ogólny ciężki stan chorego
TerapiaLeczenie
Cele terapiileczenia
- Zapobieganie odwodnieniu
- Profilaktyka transmisji wirusa
Ogólne informacje o terapii leczeniu
- Większość starszych dzieci i
- Zdarzają się jednak przypadki, w
- Główną metodą leczenia jest nawadnianie doustne, które należy w
.
- Główną metodą leczenia jest nawadnianie doustne, które należy w
Nawadnianie doustne
- American College of Gastroenterology zaleca przy łagodnym odwodnieniu rozcieńczone soki owocowe, napoje bezalkoholowe, buliony i
37. JeDo nawadniania dzieci i osób starszych z ciężką biegunką zaleca się hipoosmolarny (osmolarnośli odwodnienie jest znaczne, można podaćdoustne245roztworymOsm/l) doustny glukozowo-elektrolitowy płyn nawadniające.U dzieciJeślicywystąpi odwodnienie(DPN),nalew którym stężyenieszybkosodurozpocząćwynosinawadnianie75doustne roztworem glukozowo-elektrolitowym (sód 60mmol/l,glukozapotasu74–11120 mmol/l), chlorków 65 mmol/l, cytrynianu 10 mmol/l i glukozy 75 mmol/l.8- W
- W
- Jeśli nawadnianie doustne jest nieskuteczne: podanie płynu przez zgłębnik nosowo-żołądkowy lub dożylnie
W porównaniuz terapią(skierowanie dożylnąnawadnianieleczeniadoustne często skraca czas hospitalizacji i zmniejsza obciążenie pracą personelu pielęgniarskiegoszpitalnego).MetaanalizaWwykazałaprzeprowadzonej metaanalizie wykazano, że tylko jedno na 25 hospitalizowanych dzieci wymaga nawadniania dożylnego.49.- Wskazania do dożylnej płynoterapii:
- ciężkie odwodnienie
- zaburzenia świadomości/letarg
- brak poprawy po zastosowaniu nawadniania doustnego lub przez sondę nosowo-żołądkową
- wstrząs
- ciężka kwasica, zaburzenia gospodarki elektrolitowej
- objawy niedrożności, wymiotowanie żółcią
Zalecenia dla pacjentów
- Praktyczne zalecenia w
obrazie klinicznymprzebiegu i
- Pić wystarczająco dużo płynów, najlepiej rozwodniony sok jabłkowy (1:1 z wodą), herbatę, napój izotoniczny lub lekko
osolonyosolonąrosółzupę. Nie zaleca się spożywania wywaru mięsno-warzywnego - Przyjmować pokarmy stałe w
./krakersów W łagodnychDopostaciachnawadnianiazapalenia żołądkadzieci ijelitmooob starszych z ciężnakąsłuchaćbiegunkąsygnałów organizmu i jeść oraz pić to, na co mazaleca sięochothipoosmolarny doustny glukozowo-elektrolitowy płyn nawadniający (DPN) - preparaty dostępne bez recepty (patrz wyżej).8
- Pić wystarczająco dużo płynów, najlepiej rozwodniony sok jabłkowy (1:1 z wodą), herbatę, napój izotoniczny lub lekko
- W
. U dzieciDzieci w- spożywanie większej ilości płynów w
- W
611. - przy wymiotach: mniejsze ilości płynu podawane częściej, w
- spożywanie większej ilości płynów w
- W
roztwórdoustny glukozowo-elektrolitowy płyn nawadniający (DPN).75,510.- Gotowe roztwory elektrolitów są dostępne w
- W
kgkilogram masy ciała w - Dzieci powinny przyjmować co najmniej 10
na/kg masy ciała po każdymwymiotowaniuepizodzie wymiotów, czyli około 200
- Gotowe roztwory elektrolitów są dostępne w
- Probiotyki
- U
Obecnie- Wg
niewytycznych WGO (ang. World Gastroenterology Organisation) z 2023 roku niektóre szczepy probiotyczne sądostępneprzydatneżadne ogólne zalecenia dotyczące stosowania probiotykóww terapiizmniejszaniuostregonasilenia i czasu trwania ostrej biegunki zakaźnego zapalenia jelitnej u- istnieją dowody na to, że profilaktycznie w biegunce u dorosłych i u dzieci probiotyki mogą być skuteczne w niektórych określonych sytuacjach, jeśli wdrożone są na wczesnym etapie leczenia. W przypadku biegunki trwającej dużej niż 48 godzin ich skuteczność uznaje się za niewielką.12
- Wg
Farmakoterapia
- Leki na mdłości/nudności stosuje się rzadko
.- Podawanie leków przeciwwymiotnych w
- Podawanie leków przeciwwymiotnych w
- U dorosłych można podać leki przeciwwymiotne w
.- dimenhydrynat
- dawkowanie: u dorosłych 50 mg 3
xrazy na dobę50 mgdoustnieu dorosłych - Do najczęstszych możliwych działań niepożądanych należą: senność, zawroty głowy, osłabienie mięśni, zaburzenia widzenia, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego i
- Sporadycznie zgłaszano ciężkie działania niepożądane u
- metoklopramid (MCP)
- dawkowanie: u dorosłych 10 mg 3
xrazy na dobę10 mg, doustnieu dorosłych z uwzględnieniem różnorodnych działań niepożądanych
- dawkowanie: u dorosłych 10 mg 3
domperidondawkowanie: do 3 x na dobę 10 mg doustnie u dorosłych- Nie
przenikastosować dłużej niż przezbarierę5krew-mdni. - ró
zgżnorodnei niedziałaniapowoduje pozapiramidowych zaburzeń ruchowych. Domperidon moniepoże wydłużać odstęp QT i prowadzić do zaburzeń rytmu serca, zwłaszcza u pacjentów z współistniejącymi schorzeniami kardiologicznymi.dane
ŚrodkiLeki przeciwbiegunkowe- loperamid
- niezalecany u
- U
- dawkowanie: 4
- Do najczęstszych działań niepożądanych należą zaparcia, wzdęcia, bóle głowy, nudności i
- niezalecany u
- racekadotryl
- Można rozważyć u
Dawkowaniedawkowanie: 1,5(co odpowiada 1–2 saszetkom),3 razy na dobę w.
- Można rozważyć u
- loperamid
bromek N-butyloskopolaminy (butylobromek hioscyny)Może być stosowany objawowo w przypadku skurczów brzucha spowodowanych wzmożoną perystaltyką lub w przypadku meteoryzmu (wzdęć).substancja czynna z grupy parasympatykolityków działająca rozkurczowoPodaje się w postaci tabletki, słabo wchłania się do krwiobiegu i działa głównie miejscowo w jelicie. W związku z tym ogólnoustrojowe i ośrodkowe działania niepożądane o charakterze antycholinergicznym występują rzadko.dawkowanie: 3 x na dobę 10–20 mg doustniedopuszczony od 6. roku życia
Zapobieganie
- Staranna higiena rąk
- Działania polegające na myciu rąk przed jedzeniem i
doprowadziłyprowadzą do spadku liczby przypadków biegunki o813.
- Działania polegające na myciu rąk przed jedzeniem i
- Przedszkole
DzieciBrakzostrjednoznacznych przepisów nakazujących izolację dziecka po przebyciu ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego. Wytyczne brytyjskie (The National Institute for Health and Care Excellence - NICE) sugerująchorobąpowrótbiegunkowąmogą wrócićdziecka doplacówki, jeśli przez 2 dni nie wystąpiprzedszkola/szkołyu nichcoobjawynajmniej po 48 godzinach od ostatniego epizodu wymiotów lub biegunki10;
- Zakład opieki
- Pacjenci z
OpieceZdrowiazakładach opieki należy zawsze przestrzegać podstawowych zasad higieny. Pokój powinien być wyposażony we własną łazienkę z - Pracownicy z wirusowym zapaleniem żołądka i
mogąpowrócić do pracy po 2 dniach bez objawów. - Ręce należy umyć po kontakcie z
- Pacjenci z
- Rotawirusy
OdW2013Polsce od 2021 rokuzalecane są rutynoweszczepienia przeciwko rotawirusom (atenuowaną szczepionką doustną) u- Pierwszą dawkę (z dwóch lub trzech) podaje się pomiędzy 6. a 12. tygodniem życia.
RozszerzenieCykl szczepień powinien zostać zakończony przed ukończeniem 22. tygodnia życia.
- rozszerzenie ogólnych środków higieny w
podczaswziewnąwymiotz rozprysków wymiocin, szczególnie wSegregacjasegregacja chorych, w
- Norowirus
Nie mabrak szczepionki.- Wirus jest wydalany w
Dlatego poPo fazie ostrej nadal wymagane są staranne procedury sanitarne i
Obowiązek zgłaszania
Przedszkole/szkoła
ZakW przypadku podejrzenia zakażenia jelitowego o podładożu opieki
Przebieg, powikłania i rokowanie
Rokowanie
- Zwykle choroba ustępuje samoistnie po 4–6 dniach.
- Po wirusowym zapaleniu żołądka i
914.
Powikłania
- Odwodnienie
- Szczególnie
zagronarażone są niemowlęta i
- Szczególnie
- Zaburzenia gospodarki elektrolitowej
Dalsze postępowanie
PacjenciZaleca się, aby pacjenci zmuszą pozostaćpozostali ważwdookresiemomentu,trwaniakiedyobjawów i przez 2 dniniepobędustąpieniumielibiegunkiżadnychiobjawwymiotów.- W
Przedszkole/szkoła
DzieciWytycznemogbrytyjskie (NICE) sugerująwrpowrócićt dziecka do przedszkolalub/szkoły co najmniej po 48 godzinachbezodobjawostatniego epizodu wymiotów lub biegunki.10- W
- W
- W
- Dzieci z
- Należy często myć ręce, a
- Dzieci z
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Źródła
Wytyczne
- Guarner F. et al. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines. Probiotics and perbiotics. February 2023.
- Clinical guidelines CG84, Management of acute diarrhoea and vomiting due to gastroenteritis in children under 5, National Institute for Health and Clinical Excellence, London, April 2009
Piśmiennictwo
- Kukla M. Infekcje wirusowe przewodu pokarmowego: Choroby infekcyjne przewodu pokarmowego. Red. Panasiuk A. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018; 126-153. ISBN 978-83-200-5635-8.
- Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB (dostęp 22.11.2023) wwwold.pzh.gov.pl
- Bresee JS, Marcus R, Venezia RA, Keene WE, Morse D, Thanassi M, Brunett P, Bulens S, Beard RS, Dauphin LA, Slutsker L, Bopp C, Eberhard M, Hall A, Vinje J, Monroe SS, Glass RI; The etiology of severe acute gastroenteritis among adults visiting emergency departments in the United States. US Acute Gastroenteritis Etiology Study; J Infect Dis. 2012 May;205(9):1374-81.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22454468/" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22454468/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.gov - Kowalzik, F., et al., Disease Burden of Rotavirus Gastroenteritis in Children Residing in Germany: A Retrospective, Hospital-based Surveillance. Pediatr Infect Dis J, 2016. 35(1): p. 97-103.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov - Guarino A, Albano F, Ashkenazi et. al. European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/
26421806/"Europeanhref="httpsSociety for Paediatric Infectious Diseases evidence-based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe://pubmedexecutive summary.ncbiJ Pediatr Gastroenterol Nutr 2008; 46: 619-621.nlmPubMed - King CK, Glass R, Bresee JS, et al.
nihManaging acute gastroenteritis among children: oral rehydration, maintenance, and nutritional therapy.gov/26421806/"target="_blank">MMWR Recomm Rep 2003; 52: 1-16. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov - Riddle M, DuPont HL, Connor BA, ACG Clinical Guideline: Diagnosis, Treatment, and Prevention of Acute Diarrheal Infections in Adults; Am J Gastroenterol; 2016 May;111(5):602-22.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27068718/" - Mach
href="httpsT. et al. Ostra biegunka infekcyjna. Interna Szczeklika 2023://pubmed1134-1143 Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.ncbiwww.nlmmp.nih.gov/27068718/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.govpl - Hartling L, Bellemare S, Wiebe N, Russell K, Klassen T, Craig W. Oral versus intravenous rehydration for treating dehydration due to gastroenteritis in children. Cochrane Database Syst Rev 2006; 3: CD004390. Cochrane (DOI)
- Clinical guidelines CG84, Management of acute diarrhoea and vomiting due to gastroenteritis in children under 5, National Institute for Health and Clinical Excellence, London, April 2009
https://www.nice.org.uk/guidance/CG84" href="https://www.nice.org.uk/guidance/CG84" target="_blank">www.nice.org.uk - Freedman SB, Willan AR, Boutis K. Effect of Dilute Apple Juice and Preferred Fluids vs Electrolyte Maintenance Solution on Treatment Failure Among Children With Mild Gastroenteritis. A Randomized Clinical Trial. JAMA. 2016;315(18):1966-1974. doi:10.1001/jama.2016.5352
http://dx.doi.org/10.1001/jama.2016.5352" href="http://dx.doi.org/10.1001/jama.2016.5352" target="_blank">DOI Guarino A, AlbanoGuarner F, Ashkenazi. et.al.European Society for PaediatricWorld Gastroenterology,Hepatology,Organisation Global Guidelines. Probiotics andNutrition/Europeanprebiotics,SocietyFebruaryfor Paediatric Infectious Diseases evidence-based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe: executive summary. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2008; 46: 619-621.2023PubMedwww.worldgastroenterology.org- Ejemot RI, Ehiri JE, Meremikwu MM, Critchley JA. Hand washing for preventing diarrhoea. Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 1, 2008.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18254044/" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18254044/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.gov - Macgillivray S, Fahey T, McGuire W. Lactose avoidance for young children with acute diarrhoea. Cochrane Database Syst Rev 2013; 10: CD005433. doi:10.1002/14651858.CD005433.pub2. DOI
King CK, Glass R, Bresee JS, et al. Managing acute gastroenteritis among children: oral rehydration, maintenance, and nutritional therapy. MMWR Recomm Rep 2003; 52: 1-16.pubmed.ncbi.nlm.nih.govAtherly-John YC, Cunningham SJ, Crain EF. A randomized trial of oral vs intravenous rehydration in a pediatric emergency department. Arch Pediatr Adolesc Med 2002; 156: 1240-3.PubMedSpandorfer PR, Alessandrini EA, Joffe MD, Localio R, Shaw KN. Oral versus intravenous rehydration of moderately dehydrated children: A randomized, controlled trial. Pediatrics 2005; 115: 295-301.pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
- Krzysztof Studziński, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej; Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
- Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Franziska Jorda,
drDr n. med., specjalista w