Co to jest przewlekłe zapalenie trzustki?
Definicja
Przewlekłe zapalenie trzustki to nawracające epizody zapalenia trzustki, które z czasem prowadzą do zniszczenia tkanki trzustki. Procesy zapalne prowadzą do powstawania bliznowatej tkanki łącznej i postępującej utraty funkcji trzustki.
W zdrowej trzustce produkowane są enzymy, które w jelicie są w stanie rozkładać składniki pożywienia (przede wszystkim tłuszcze) i dlatego są bardzo ważne dla trawienia i wchłaniania różnych witamin z pożywienia (tzw. funkcja egzokrynna trzustki). Tak zwana komórki beta trzustki produkują również hormon insulinę, który zapewnia wchłanianie cukru z krwi do komórek organizmu (tzw. funkcja endokrynna trzustki).
Objawy
Charakterystyczne dla tej choroby są nawracające tępe, piekące bóle w górnej części jamy brzusznej, które promieniują w kształcie pierścienia i/lub do pleców. Ból może utrzymywać się przez kilka dni i wielokrotnie powracać. Wraz z postępującą utratą funkcji trzustki dochodzi do utraty masy ciała i zmiany konsystencji stolca o błyszczącym, gliniastym i lepkim wyglądzie (stolec tłuszczowy), a nawet biegunki. Mogą wystąpić wzdęcia, nudności i wymioty.
Brak wchłaniania z jelita witamin rozpuszczalnych w tłuszczach może prowadzić do skłonności do krwawień, zaburzeń widzenia, suchości skóry, podatności na zakażenia, a nawet objawów neurologicznych. Brak hormonu insuliny może spowodować cukrzycę.
Przyczyny
Najczęstsze przyczyny
- Nadużywanie alkoholu
- Najczęstszą przyczyną (70–80% przypadków) przewlekłego zapalenia trzustki jest długotrwałe nadużywanie alkoholu. Za przyczynę sprawczą uznaje się spożycie minimum 80 g alkoholu dziennie przez okres od 6 do 12 lat.
- Przewlekłe idiopatyczne zapalenie trzustki (ICP)
- U części pacjentów (10–20%) nawet po dokładnym wyjaśnieniu nie można ustalić jednoznacznej przyczyny.
Rzadsze przyczyny
- Wrodzone zapalenie trzustki
- Przeszkoda w odpływie przewodu trzustkowego spowodowana torbielami, guzami lub urazami
- Wrodzone wady rozwojowe przewodu trzustkowego lub trzustki
- Autoimmunologiczne zapalenie trzustki lub jako współistniejący objaw innych chorób autoimmunologicznych (zespół Sjögrena, pierwotna żółciowa marskość wątroby)
- Mukowiscydoza
- Podwyższony poziom wapnia (hiperkalcemia) lub podwyższony poziom hormonu przytarczyc (nadczynność przytarczyc)
- Palenie papierosów jest uznawane za czynnik ryzyka i przyspiesza przebieg choroby.
Częstotliwość występowania
Około 40–70 na 100 000 osób na całym świecie cierpi na przewlekłe zapalenie trzustki. U mężczyzn występuje około dwukrotnie częściej niż u kobiet. Wiek zachorowania mieści się w przedziale od 25 do 50 lat. Ogólnie rzecz biorąc, na całym świecie obserwuje się wzrost liczby zachorowań. U około 5% osób uzależnionych od alkoholu rozwija się przewlekłe zapalenie trzustki. Idiopatyczne przewlekłe zapalenie trzustki występuje częściej u kobiet między 20 a 40 rokiem życia oraz u mężczyzn po 50 roku życia.
Badania dodatkowe
Rozpoznanie ustala się na podstawie historii choroby (wywiadu lekarskiego), objawów i wyników badań klinicznych. Lekarz ocenia również, jak prawdopodobne są alternatywne rozpoznania. Ponieważ spożywanie alkoholu jest jedną z głównych przyczyn przewlekłego zapalenia trzustki, pytanie o regularne spożywanie alkoholu jest ważne dla lekarzy prowadzących.
Badania krwi i stolca dostarczają informacji o tym, jak bardzo jest już obniżony poziom enzymów/hormonów trzustkowych. Badania krwi wskazują na obecność cukrzycy.
Z reguły konieczne są również badania obrazowo-diagnostyczne, aby móc dokładniej ocenić uszkodzenie trzustki. Można to zrobić za pomocą USG, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub specjalnych badań, w razie potrzeby z pobraniem i zbadaniem próbki tkanki.
Leczenie
Ogólne informacje
Oprócz łagodzenia bólu głównym celem leczenia jest opóźnienie postępu dysfunkcji trzustki i wyrównanie istniejących niedoborów poprzez dostarczenie pacjentom niezbędnych enzymów w postaci tabletek oraz odpowiednio zbilansowanej diety.
Nie ma specjalnej diety na zapalenie trzustki. Korzystne może być pewne ograniczenie spożycia tłuszczu. Niewskazana jest ogólna dieta niskotłuszczowa, gdyż prowadzi ona również do zmniejszenia wchłaniania ważnych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Pozytywny wpływ ma 4 do 6 mniejszych posiłków zamiast 3 dużych.
Aby zapobiec pogłębianiu się choroby, niezbędna jest konsekwentna abstynencja od alkoholu. Palenie nasila niszczenie tkanki trzustki, a tym samym opóźnia gojenie, dlatego kluczowe znaczenie ma również rzucenie palenia.
Jeśli pacjent ma cukrzycę, należy również dostosować dietę do choroby i w razie potrzeby przepisać leki.
Leki i suplementy diety
W leczeniu przewlekłego zapalenia trzustki można stosować następujące leki:
Środki przeciwbólowe
Środki przeciwbólowe powinny być stosowane w odpowiednich ilościach. Odbywa się to zgodnie z tzw. drabiną analgetyczną WHO:
- Stopień 1: nieopioidy, najlepiej paracetamol
- Stopień 2: słabo działające opioidy, najlepiej tramadol
- Stopień 3: silnie działające opioidy, najlepiej oksykodon
Dodatkowo można stosować pregabalinę – lek, który dobrze działa na nerwobóle.
Enzymy trzustkowe
W przypadku tłustych stolców, biegunki, wzdęć, nudności i wymiotów enzymy trzustkowe (pankreatyna) w postaci tabletek mogą poprawić wchłanianie składników odżywczych w jelicie. Mogą też pomóc w uśmierzeniu bólu, a tym samym poprawić jakość życia.
Suplementy żywieniowe
Suplementy diety z witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach mogą wyrównać istniejący niedobór witamin.
Leczenie cukrzycy
W przypadku cukrzycy może być konieczne leczenie tabletkami lub insuliną.
Interwencje endoskopowe
Jeżeli w wyniku przewlekłego zapalenia trzustki powstają zrosty, które np. utrudniają odpływ żółci lub wydzieliny trzustkowej, albo tworzą się kamienie żółciowe lub pseudocysty (nagromadzenia wody wokół trzustki), powikłania te można leczyć za pomocą endoskopu.
Operacja
Jeśli leczenie lekami lub zabieg endoskopowy nie przyniosą zadowalającego wyniku w ciągu 6 miesięcy lub 3 miesięcy, jeśli chodzi o leczenie bólu, zalecana jest operacja.
Różne zabiegi chirurgiczne mogą być stosowane w celu usunięcia uszkodzonej tkanki lub torbieli z trzustki, poszerzenia zwężonego przewodu, usunięcia części trzustki lub leczenia innych powikłań.
Rokowanie
Powikłania rozwijają się u 20–60% pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki:
- Blizny prowadzące do niedrożności drenażowej dużego przewodu żółciowego lub przewodu wydzielniczego trzustki
- Powstawanie torbieli rzekomych trzustki
- Guzy zapalne, rak trzustki
- Zakrzepice w naczyniach brzusznych
- Przewlekły zespół bólowy
- Osteoporoza
- Cukrzyca
Oczekiwana długość życia jest skrócona w porównaniu z normalną populacją. Przeżycie 10-letnie wynosi 70%, 20-letnie 45%.
Najważniejszymi środkami, oprócz opcji leczniczych i chirurgicznych oraz odpowiedniej diety, jest niepicie alkoholu, a także, jeśli to konieczne, rzucenie palenia. Działania te mogą znacznie spowolnić postęp choroby.
Dodatkowe informacje
- Cukrzyca
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego należy rzucić palenie i jak to zrobić?
- Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie?
- Przewlekłe zapalenie trzustki — informacje dla personelu medycznego
Autorka
- Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny Berlin