Informacje ogólne
Definicja
- Zapalenie żołędzi: stan zapalny żołędzi (glans penis)
- Zapalenie żołędzi i napletka: jednoczesne zajęcie żołędzi i napletka (preputium)
- Marskość żołędzi i napletka (balanoposthitis xerotica obliterans — BXO): liszaj twardzinowy żołędzi i napletka
Epidemiologia
- Zapalenie żołędzi
- Marskość żołędzi i napletka2
- współczynnik chorobowości 0,1–0,4%
Etiologia i patogeneza
- Różne przyczyny, często również współwystępowanie kilku czynników
- (Małe) dzieci
- połączenie stulejki fizjologicznej i niedostatecznej higieny
- liszaj twardzinowy
- Młodzież i młodzi dorośli
- choroby przenoszone drogą płciową
- m.in. kiła, HPV, wirus opryszczki, rzeżączka
- Chlamydie nie wywołują zapalenia żołędzi, tylko zapalenie cewki moczowej.
- alergiczne wypryski kontaktowe
- np. wywołane przez lateks (prezerwatywę) lub lubrykant
- niedostateczna higiena
- urazy spowodowane nadmierną higieną lub masturbacją
- seks analny
- choroby przenoszone drogą płciową
- Starsi pacjenci
- zakażenia Candida, zwłaszcza w cukrzycy lub innych chorobach obniżających odporność
- rak prącia
- zapalenie żołędzi Zoona: przewlekłe zapalenie żołędzi o niejasnej etiologii
- W każdym wieku
- zaburzenia autoimmunologiczne, takie jak łuszczyca, choroba Behçeta lub reaktywne zapalenie stawów
Czynniki predysponujące
- Stulejka
- Stosunek płciowy bez zabezpieczenia
- Niedostateczna lub nadmierna higiena prącia
- Cukrzyca lub inne choroby obniżające odporność
- Rak prącia
ICD-10
- N48.0 Rogowacenie białe prącia
- N48.1 Zapalenie żołędzi prącia i napletka
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Zapalenie żołędzi
- zaczerwienienie, świąd i ból żołędzi
- Marskość żołędzi i napletka
- początkowo zaczerwieniony napletek
- W przebiegu choroby białawe bliznowacenie powodujące zgrubienie, które w przypadku braku leczenia zajmuje również żołądź i powoduje przypominające porcelanę blednięcie powierzchni żołędzi z tworzeniem się charakterystycznego nalotu.
Wywiad lekarski
- Objawy
- świąd żołędzi, ewentualnie także ból i uczucie pieczenia
- problemy z oddawaniem moczu i współżyciem seksualnym
- Przebieg
- początek i czas trwania zmian
- Czynnik wyzwalający? Uraz?
- Higiena żołędzi?
- Choroby podstawowe
- Wywiad dotyczący aktywności seksualnej
- praktyki seksualne
- antykoncepcja
- liczba partnerów seksualnych
Badanie przedmiotowe
- Żołądź i napletek zaczerwienione, wybroczyny, nadżerki (płytkie owrzodzenia)
- Obrzęk napletka, trudności w odciąganiu napletka
Zapalenie żołędzi
- Ewentualnie powiększenie pachwinowych węzłów chłonnych
- Inne objawy mogą wskazywać na czynniki wyzwalające:
- stulejka
- białawe zgrubienie napletka (liszaj twardzinowy)
- pęcherzyki (opryszczka)
- twardy wrzód weneryczny (kiła)
- wypływ wydzieliny z cewki moczowej (rzeżączka)
- kłykciny (HPV)
- zwiększone zaczerwienienie lub białawe przebarwienia ze świądem (zakażenie grzybicze)
- urazy napletka/żołędzi (uraz podczas stosunku seksualnego lub masturbacji)
Diagnostyka specjalistyczna
- W zależności od podejrzenia
- wymaz z żołędzi i napletka lub ewentualnie badanie moczu w celu wykonania posiewu na obecność drobnoustrojów
- badanie histologiczne w przebiegu opornym na leczenie z podejrzeniem zmian przedrakowych lub raka prącia
- badania przesiewowe w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową
- wykluczenie chorób ogólnoustrojowych, np. cukrzycy
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Niejasna przyczyna zapalenia żołędzi jest
- Nawracające dolegliwości
- Podejrzenie raka prącia lub zmian przedrakowych
Leczenie
Cele leczenia
- Wyeliminowanie zakażenia
- Łagodzenie objawów
- Zapobieganie nawrotom
Ogólne informacje o leczeniu
- U dzieci zwykle wystarczające są miejscowe środki antyseptyczne.
- U dorosłych swoiste leczenie w zależności od przyczyny
- np. terapia przeciwgrzybicza lub przeciwbakteryjna
- Uwaga: należy pamiętać, że środki stosowane miejscowo mogą osłabiać wytrzymałość prezerwatyw.
- W przypadku nawracającego zapalenia lub bliznowatego zwężenia napletka rozważyć obrzezanie.
Farmakoterapia
Informacje ogólne
- Zakażenia bakteryjne
- kąpiele prącia z użyciem środków na bazie jodopowidonu
- maści na bazie jodopowidonu lub krem z antybiotykiem, ewentualnie umieszczanie pasków z gazy pod napletkiem, które należy zmieniać regularnie, zwłaszcza po oddaniu moczu
- Wyprysk i kontaktowe zapalenie skóry
- miejscowo łagodne maści z glikokortykosteroidem
Leczenie w zależności od etiologii
- Zapalenie żołędzi wywołane przez Candida
- np. klotrimazol 1% krem
- nakładać cienką warstwę 2–3 razy dziennie przez 1–2 tygodnie
- Liszaj twardzinowy i zanikowy (marskość żołędzi i napletka)
- Choroba postępująca wymagająca leczenia, która może rozprzestrzeniać się na nabłonek przejściowy (urotelium).
- leczenie z wyboru: silnie działający miejscowy glikokortykosteroid (klobetazol 0,05%) przez 3 miesiące
- Jeśli leczenie miejscowe nie prowadzi do całkowitej remisji, zaleca się całkowite obrzezanie.
- W chorobach przenoszonych drogą płciową (m.in. kiła, rzeżączka, HPV, opryszczka narządów płciowych): leczenie zależnie od etiologii
- leczenie partnera, aby zapobiec wzajemnemu zakażaniu.
Leczenie chirurgiczne
- Obrzezanie jest leczeniem z wyboru w przypadku bezskutecznej farmakoterapii, bliznowacenia stulejki i podejrzenia nowotworu złośliwego.
Zapobieganie
- Higiena prącia
- Codzienne obmywać prącie letnią wodą.
- Napletek odciągać tylko na tyle, na ile jest to możliwe bez nadmiernego oporu.
- Po oczyszczeniu napletek należy ponownie naciągnąć na żołądź.
- Unikanie podrażnień mechanicznych
- Stosowanie prezerwatywy podczas stosunku płciowego.
- Redukcja masy ciała u otyłych pacjentów1
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Częste nawroty przy braku odpowiedniej higieny.
Powikłania
- Zwężenie cewki moczowej w wyniku bliznowacenia i deformacji
- Bliznowata stulejka
- Zmiana złośliwa
- Inwazyjne rozprzestrzenianie się kandydozy skórnej
Rokowanie
- Rokowanie zależy od choroby podstawowej.
- W łagodnym zapaleniu żołędzi bardzo duże prawdopodobieństwo wyleczenia bez powikłań przy odpowiedniej terapii i higienie prącia
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Illustrationen
Balanitis
Źródła
Piśmiennictwo
- Dermatozy i zakażenia zewnętrznych narządów płciowych. Red. Majewski E, Rudnicka I, Pniewski T. PZWL Warszawa 2018.
- Leber MJ. Balanitis. Medscape, last updated Nov 28, 2018. emedicine.medscape.com
- Becker K. Lichen Sclerosus in Boys. Dtsch Arztebl Int 2011; 108(4): 53-58. www.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
- Anna Grzeszczuk, Prof. dr hab. n. med., specjalista chorób zakaźnych; Uniwerystet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
- Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
- Lino Witte, dr med., Arzt in Weiterbildung, Allgemeinmedizin, Frankfurt