Co to jest rzeżączka?
Rzeżączka jest jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową.
Wywołują ją gonokoki (Neisseria gonorrhoeae). Są to bakterie przenoszone podczas niezabezpieczonego stosunku płciowego, które zakażają błony śluzowe narządów moczowych i płciowych.
Objawy choroby
Typowe objawy rzeżączki to:
- Piekący ból przy oddawaniu moczu i żółto-zielona wydzielina z cewki moczowej, a u kobiet z pochwy, czasami także z odbytu
- Epizody gorączki, a czasem ból i obrzęk dużych stawów
- Podczas seksu analnego i oralnego bakterie mogą zainfekować błonę śluzową odbytu lub gardła. Może to spowodować obrzęk węzłów chłonnych w szyi i ból gardła.
- U kobiet zapalenie szyjki macicy może rozprzestrzeniać się na jajowody.
- W rzadkich przypadkach wokół cewki moczowej może powstać zbiór ropy (ropień). Może wystąpić również zapalenie najądrzy lub innych gruczołów, np..
- U kobiet nieregularne miesiączki, krwawienie po stosunku seksualnym, a nawet niepłodność mogą świadczyć o rzeżączce.
- Podczas porodu noworodki mogą zostać zakażone, jeśli matka ma rzeżączkę. Konsekwencją jest zakażenie spojówki oka, które bez terapii może doprowadzić do ślepoty.
- U dorosłych również może dojść do zapalenia spojówek wywołanego przez gonokoki.
Zazwyczaj chorują osoby młodsze, częściej mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami oraz osoby uprawiające seks bez zabezpieczenia z często zmieniającymi się partnerami.
Częstość występowania
Rzeżączka jest jedną z najczęściej występujących na świecie chorób przenoszonych drogą płciową. W Europie co roku diagnozuje się to schorzenie u około 22 na 100 000 osób, co w 2017 roku wyniosło około 90 000. Około połowa pacjentów to mężczyźni, którzy uprawiają seks z mężczyznami. Większość osób dotkniętych tym problemem ma mniej niż 25 lat.
Przyczyny
Gonokoki to bakterie przenoszone drogą płciową, które prowadzą do zapalenia różnych błon śluzowych, głównie błony śluzowej cewki moczowej i szyjki macicy, a także odbytnicy (zapalenie odbytnicy). Spojówka oka może być również dotknięta zakażeniem błony maziowej. Bakteria może również rozprzestrzeniać się przez krew i powodować zakażenia stawów oraz zmiany skórne. Rzadko w ramach tego ogólnego zakażenia dochodzi również do uszkodzenia innych narządów, takich jak serce, opony mózgowe i szpik kostny.
Do zakażenia dochodzi poprzez seks bez zabezpieczenia. Wysoka zachorowalność na rzeżączkę występuje u osób uprawiających seks bez zabezpieczenia (ewentualnie podczas podróży) oraz u mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami.
W konsekwencji rzeżączki, nadmierna reakcja układu odpornościowego może doprowadzić do reaktywnego zapalenia stawów kilka tygodni później, zespołu Reitera. Występują stany zapalne stawów i oczu, a także zakażenia jamy brzusznej.
Rozpoznanie
Objawy pojawiają się około 2–7 dni po zakażeniu. Typowe objawy to ciężka, śluzowa wydzielina z cewki moczowej, a u kobiet wydzielina z cewki moczowej i pochwy.
Lekarz sprawdza otwór cewki moczowej pod kątem oznak zapalenia. W razie potrzeby bada się odbyt i gardło. Ponadto zarówno mężczyźni, jak i kobiety z upławami będą mieli pobrane próbki z otworu cewki moczowej oraz ewentualnie z odbytu i gardła w celu założenia hodowli bakteryjnej i wykrycia gonokoków. U kobiet próbki pobiera się również z szyjki macicy. Próbki są zwykle pobierane w tym samym czasie w celu wykrycia chlamydii, ponieważ około 15% wszystkich osób zakażonych rzeżączką ma również zakażenie chlamydiami. Chlamydia, która jest przenoszona drogą płciową, jest znacznie częstszą przyczyną zapalenia cewki moczowej u mężczyzn i zapalenia miednicy u kobiet niż rzeżączka.
Ważne jest, aby zidentyfikować źródło zakażenia, aby zapobiec powikłaniom i dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji. Partnerzy powinni być badani we wszystkich przypadkach i leczeni, jeśli występuje zakażenie. To samo dotyczy wszystkich osób, z którymi osoba zakażona miała stosunki seksualne bez zabezpieczenia w ciągu 8 tygodni przed zakażeniem.
Terapia
Rzeżączkę leczy się za pomocą antybiotyków. Jeśli przebieg jest niepowikłany, lekarz przepisze antybiotyk do podawania dożylnego i inny antybiotyk doustny. Można też przepisać dwa antybiotyki w postaci tabletek. W zależności od zajęcia narządów poza cewką moczową, terapia ta trwa kilka dni lub kilka tygodni. Po zwykle około 4 tygodniach planowana jest wizyta kontrolna u lekarza, aby sprawdzić, czy leczenie zakończyło się sukcesem.
Niedawno okazało się, że niektóre szczepy gonokoków stały się odporne na powszechnie stosowane w Europie antybiotyki. Istnieją nowsze antybiotyki przeciwko rzeżączce w tych przypadkach, ale nie zostały one (jeszcze) zatwierdzone. Niemniej jednak lekarz może je przepisać w określonych warunkach.
Po ustąpieniu infekcji osoba dotknięta chorobą nie powinna uprawiać seksu przez kolejny tydzień. Jako środek zapobiegawczy zaleca się stosowanie prezerwatywy, a zwłaszcza nieodbywanie stosunków bez zabezpieczenia z często zmieniającymi się partnerami. Osoby o podwyższonym ryzyku (mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami; osoby mające często zmieniających się partnerów seksualnych oraz osoby świadczące usługi seksualne) mogą wykonywać regularne badania kontrolne w celu wykrycia ewentualnego zakażenia jak najwcześniej i odpowiedniego leczenia.
Jeśli istnieje ryzyko zakażenia gonokokami po (wymuszonym) stosunku seksualnym, możliwa jest również profilaktyczna antybiotykoterapia.
Rokowanie
Objawy występują około 2–7 dni po zakażeniu. Zakażenie przebiega bezobjawowo u 15% pacjentów, częściej u kobiet niż u mężczyzn, ale nadal istnieje ryzyko powikłań i rozprzestrzeniania się choroby.
W wyniku rzeżączki mogą wystąpić następujące powikłania:
- Zakażenia i zapalenia różnych gruczołów w okolicy narządów płciowych
- Zapalenie najądrzy to stan zapalny najądrzy, który może wystąpić w przypadku braku leczenia i może prowadzić do niepłodności.
- U kobiet zakażenie może przenieść się na jajowody, przez co istnieje ryzyko zajścia w ciążę pozamaciczną lub późniejszej niepłodności.
- Zespół Reitera (czerwone oczy, zapalenie cewki moczowej, ból stawów) to tzw. reaktywne zapalenie stawów, które może wystąpić u niektórych zakażonych osób kilka tygodni po rzeżączce.
- Infekcje w czasie ciąży zagrażają nienarodzonemu dziecku, ponieważ mogą wywołać poronienie. Podczas porodu istnieje ryzyko zakażenia dziecka.
- Gonokoki we krwi mogą prowadzić do zagrażającej życiu sepsy (zatrucia krwi). Jest to rzadkie powikłanie.
Przy odpowiednim leczeniu rokowanie jest dobre.
Dodatkowe informacje
- Ostre zapalenie jamy brzusznej i jajowodów
- Ostre zapalenie gruczołu krokowego
- Zapalenie najądrzy
- Zakażenie chlamydiami genitalnymi
- Reaktywne zapalenie stawów
- Rzeżączka – Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Susanne Meinrenken, dr. n. med., Brema
- Natalie Anasiewicz, lekarz, Fryburg Bryzgowijski