Co to jest testosteron?
Testosteron to hormon występujący zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Jest to najważniejszy męski hormon płciowy, a mężczyźni mają jego znacznie wyższy poziom niż kobiety. U mężczyzn testosteron prowadzi do owłosienia ciała, głębokiego głosu i silniejszych mięśni. Poziom testosteronu wpływa na libido. Mężczyźni, u których produkcja testosteronu jest zaburzona z różnych przyczyn (hipogonadyzm) mogą potrzebować uzupełniających preparatów testosteronu.
Hipogonadyzm pierwotny rozwija się w wyniku zaburzonej produkcji testosteronu przez jądra. Poziom hormonów LH i FSH, które kontrolują uwalnianie testosteronu, wzrasta w sposób kompensacyjny. Przyczynami mogą być wrodzone zaburzenia chromosomalne (zespół Klinefeltera), zapalenie jądra zapalenie jądra w przypadku świnki, radioterapia jądra, urazy jądra i nadużywanie leków. Hipogonadyzm wtórny spowodowany jest zaburzeniem wydzielania hormonów LH i FSH z powodu upośledzonej funkcji niektórych obszarów mózgu. Przyczynami mogą być leki, choroby takie jak cukrzyca lub otyłość, urazy mózgu lub guzy.
Leczenie
Pacjenci, zwłaszcza mężczyźni, których produkcja testosteronu jest upośledzona w wyniku choroby lub leczenia, często odnoszą korzyści z leczenia testosteronem. Mężczyźni z niskim testosteronem mogą odczuwać zwiększone zmęczenie, tracić masę mięśniową i kostną, rozwijać depresję oraz wykazywać objawy seksualne, takie jak obniżone libido i zaburzenia erekcji.
Czasami hormony testosteron i dehydroepiandrosteron (DHEA) są również przepisywane dla kobiet z objawami menopauzalnymi. Nie wiadomo, czy mogą one łagodzić objawy menopauzalne. Towarzystwa naukowe zrzeszające lekarzy zajmujących się gospodarką hormonalną przestrzegają przed rutynowym podawaniem takich hormonów zdrowym kobietom.
Działania niepożądane
To, co dzieje się z organizmem podczas długotrwałego leczenia testosteronem, nie zostało jeszcze odpowiednio zbadane. U mężczyzn duże dawki testosteronu mogą powodować zwiększenie liczby czerwonych krwinek (hematokryt/hemoglobina). Wcześniejsze obawy, że testosteronowa terapia zastępcza mogłaby zwiększać ryzyko raka prostaty nie zostały potwierdzone. Jednak nie ma wystarczających danych długoterminowych, aby stwierdzić, że leczenie testosteronem można uznać za całkowicie bezpieczne w odniesieniu do raka prostaty. Uważa się, że testosteron stymuluje wzrost raka i gruczolaków prostaty. Dlatego potencjalnie zwiększone ryzyko wystąpienia tych chorób może przemawiać przeciwko leczeniu testosteronem. Leczenia testosteronem nie podaje się również w przypadku już istniejącego miejscowo zaawansowanego lub przerzutowego raka prostaty, a także raka sutka.
Nie można na razie wykluczyć zwiększonego ryzyka chorób układu krążenia, zwłaszcza u starszych pacjentów. U pacjentów z zaburzeniami czynności serca, wątroby lub nerek oraz z chorobą niedokrwienną serca leczenie może powodować obrzęki. Kobiety mogą jednocześnie uzyskać „męskie” włosy na ciele i stracić włosy na głowie. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn może pojawić się trądzik.
Testosteron jako środek dopingujący
Sterydy anaboliczne to substancje podobne do testosteronu, przyjmowane przez sportowców w celu zwiększenia wydajności. Ostatnio popularność zyskał dehydroepiandrosteron, prekursor testosteronu. Substancja ta może zwiększyć poziom testosteronu w organizmie. Wielu sportowców próbuje osiągnąć wzrost wydajności, ale nie ma na to jednoznacznych dowodów.
Gdy testosteron jest dostarczany zewnętrznie, organizm stara się utrzymać normalny poziom hormonu. Wykorzystując system „sprzężenia zwrotnego”, powoduje to zmniejszenie produkcji testosteronu przez organizm w wyniku spożycia. Może to wpływać również na regulację innych hormonów. Inne skutki uboczne to rozwój guzków w piersiach u mężczyzn, trądzik oraz niekorzystny poziom cholesterolu. Stosowanie testosteronu i prekursorów testosteronu jest uważane za trudne do oceny ryzyko zdrowotne.
Kontrola przebiegu
Odpowiedź na leczenie, testosteron i hematokryt należy ocenić/pomierzyć w 3, 6 i 12 miesiącu po rozpoczęciu leczenia, a następnie co roku. Należy również regularnie badać poziom lipidów oraz piersi.
Testosteronowa terapia zastępcza prowadzi do niewielkiego zwiększenia objętości prostaty i wartość PSA u mężczyzn ze zdrową prostatą aż do plateau po 12 miesiącach. Kontrolne badania PSA należy zatem przeprowadzać również po 3, 6 i 12 miesiącach, a następnie co roku. U mężczyzn z nieprawidłową gęstością mineralną kości należy powtórzyć ocenę po 6 i 12 miesiącach od rozpoczęcia terapii, a następnie raz w roku.
Kobiety powinny również regularnie wykonywać badania mammograficzne i badania USG endometrium.
Dodatkowe informacje
- Trądzik
- Podwyższona wartość PSA
- Rak gruczołu krokowego
- Nowotwór piersi
- Leczenie testosteronem – Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń