Ból głowy

SygnałyObjawy ostrzegawczealarmowe i odwracalnychoroby niebezpiecznyo przebiegpotencjalnie chorobyniebezpiecznym przebiegu, któremu można zapobiegać¹

SygnałyObjawy ostrzegawczealarmowe	NiebezpiecznyStany przebiegi choroby o potencjalnie niebezpiecznym przebiegu, któregoremu można uniknązapobiegać
Nowy deficyt neurologiczny: uczucie oszołomienia śpiączka Skurczedrgawki deficyt ruchowy, czuciowy, niewydolność nerwów czaszkowych ostry stan splątania zmiany osobowości ostre zawroty głowy	Udar, przemijający atak niedokrwienny, krwawienie śródczaszkowe (krwotok podpajęczynówkowy), guz mózgu, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zakrzepica zatok żylnych mózgu
ObjawyGorączka, zapaleniagwałtowny oponból mózgowo-rdzeniowychgłowy, sztywność karku, wymioty	Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, krwotok podpajęczynówkowy
Wysypka (np. plamica)	ogOgólnoustrojowe zakażenie meningokokowe
Nagłe, gwałtowne pojawienie się bólu, o maksymalnymktóry osiąga maksymalne natężeniuenie w ciągu 5 minut, zaburzenia świadomości, sztywność karku, wymioty	Krwotok podpajęczynówkowy
PoprzednieObjawy podobne zdarzeniajak opisane powyżej z poprzedzającymi bólami głowy przed mniej niż 4 tygodniami	„WarningKrwawienie Leak“ostrzegawcze (sączenie, „warning leak”),  krwotok podpajęczynówkowy
Stopniowo narastające (nowe) bóle głowy	Nowotwór, krwiak, ropień, torbiel
IntensywnośćNasilenie bólu 8–10/10 lub „silny jak nigdy dotąd”	Krwotok podpajęczynówkowy, zapalenie mózgu, podwyższone ciśnienie śródczaszkowe
Gorączka >38,5°C	Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, nowotwór, przerzuty, olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, zapalenie tętnicy skroniowej
Ból głowy zależny od ruchu/pozycjipołożenia, ból głowy wywołany przez kaszel, kichanie, manewr Valsalvy	Krwawienie śródczaszkowe (krwotok podpajęczynówkowy), malformacja Arnolda-Chiariego
Nudności lub wymioty	Podwyższone ciśnienie śródczaszkowe, krwotok podpajęczynówkowy, zakrzepica zatok żylnych mózgu
Jednostronne zaczerwienienie oczu, ból oczu, zaburzenia widzenia	Ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej: ostry Atakatak jaskry), olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, zapalenie tętnicy skroniowej
Ból w okolicy zatok z: opuchliznąobrzękiem okolicy oczu, opuchliznąobrzękiem okolicy czoła.	Septyczna zakrzepica zatoki jamistej, zapalenie tkanek oczodołu, ropień nadtwardówkowy, ropień mózgu
Pęcherzyki na policzkach i czubku nosa (objaw Hutchinsona: nerwpółpasiec w obrębie nerwu nosowo-rzęskowy zaatakowany przez półpasiecskowego)	Opryszczkowe zapalenieZapalenie mózgu
Stan po urazie czaszki (w ciągu ostatnich 3 miesięcy)	Krwiak podtwardówkowy

Informacje ogólne

• Jeżeli nie wskazano inaczej, nacały tych odniesieniachartykuł opiera się całyna artykułwytycznych National Institute for Health and Care Excellence (NICE) i na tych odniesieniach.^1-3.

Definicja

Postać pierwotna i wtórna

• Pierwotne bóle głowy są idiopatyczne i nie występujsą jako objawobjawem innej choroby.
• Wtórne bóle głowy występują w związku z inną chorobą podstawową.
• Obydwu jednostek nie można rozgraniczyć jednoznacznie.

Przewlekłe pierwotne bóle głowy

• W Ból głowy utrzymujący się w ciągu ostatnich 3 miesięcy przez więcej niż 15 dni w miesiącu, co najmniej 4 godziny w ciągu dnia z bólem głowy.

Częstotliwość występowania

• Bóle głowy łącznie: >35%
• migrena: >10%;
• pozostałe choroby związane z odczuwaniem bólu głowy: około 25%; 
• przewlekłe bóle głowy: 4%; 
• polekowe bólel głowy spowodowany nadużywaniem leków: 1–2%; 
• często mogą występować mieszane postaci migreny i inneinnych rodzajerodzajów bólu głowy.
• W medycyniepraktyce ogólnejlekarza rodzinnego bóle głowy stanowią jeden z 20 najczęstszych powodów konsultacji.
• Osiem8 na 10 osób doświadczyodczuwało bólul głowy w ciągu ostatniego roku.
• Nawracające bóle głowy u dzieci
• 1 na 20 dzieci w wieku przedszkolnym;
• około 1/5 dzieci w wieku od 12 do 14 lat.
• Chorobowość bólówlu głowy będącychcego skutkiem nowotworów mózgu w ciągu całego życia jest niższa niż 0,1%.

Czynniki predysponujące

• Palenie tytoniu, nadwaga lub otyłość i brak ruchu wydają się być związane z nieznacznie zwiększoną chorobowością bólów głowy.
• Niski poziom wykształcenia i dochodów wiążą się ze zwiększoną częstością występowania bólu głowy wywołanegospowodowanego przeznadużywaniem lekileków.²⁴.

Zagadnienia diagnostycznedotyczące diagnostyki

• Rozpoznanie bólu głowy zwykle opiera się wyłącznie na wywiadzie.
• Badanie przedmiotowe rzadko dostarcza wynikówinformacji rozstrzygających dla rozpoznania.
• Inne choroby są przyczyną mniej niż 1% wszystkich epizodów ostrego bólu głowy rozpoznawanych w  praktyce POZlekarza rodzinnego.
• •Wbrew powszechnej opinii, sytuacja, w której ból głowy jest przyczyną podwyższenia ciśnienia tętniczego jest częstsza niż ta, w której przyczyną bólu głowy jest nadciśnienie.³⁵.
• Sygnały ostrzegawczealarmowe  lub niepokojące?

Ostre bóle głowy

• Najczęściej ostry ból głowy pojawia się jako epizod nawracającego bólu głowy.
• W przypadku nagłego pojawienia się intensywnego bólu głowy konieczne jest przeprowadzenie dokładnego badania, aby wykluczyć choroby zagrażające życiu.
• Diagnostyka powinna wyjaśnić, czy doszło do krwotoku podpajęczynówkowego.

Powód konsultacji

• Bóle głowy są jednym z najczęstszych objawów skłaniających pacjentów do wizyty u lekarza.
• Jednak bardzo niewielu z nich w przypadku bólu głowy szuka pomocy medycznej.
• W niektórych przypadkach bóle głowy wywołują strachlęk. Często to właśnie obawa przed ciężką chorobą (np. guzem mózgu) sprowadza pacjentów do gabinetu lekarskiego.

Niebezpieczne przyczyny bBólów głowy w chorobach o potencjalnie niebezpiecznym przebiegu, którychremu można uniknązapobiegać

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• Krwotok podpajęczynówkowy
• Udar lub przemijający atak niedokrwienny (TIA)
• Guzy mózgu
• Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic (np. zapalenie tętnicy skroniowej)
• Ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej: Ostryostry atak jaskry)

ICD-10

• GdzieG43 indziej niesklasyfikowany:Migrena
• G43.0 Migrena bez aury (migrena prosta)
• G43.1 Migrena z aurą (migrena klasyczna)
• G43.2 Stan migrenowy
• G43.3 Migrena powikłana
• G43.8 Inne migreny
• G43.9 Migrena, nieokreślona
• G44 Inne zespoły bólu głowy
  • G44.0 Klasterowe bóle głowy
  • G44.1 Naczyniowe bóle głowy niesklasyfikowane gdzie indziej
  • G44.2 Ból głowy typu napięciowego
  • G44.3 Przewlekły pourazowy ból głowy
  • G44.4 Polekowy ból głowy R51niesklasyfikowany gdzie indziej
  • G44.8 Inne określone zespoły bólu głowy
• R51 Ból głowy

Rozpoznania różnicowe

Choroby pierwotne związane z bólem głowy

Napięciowy ból głowy

• Może mieć przyczyny organiczne, np. zaburzenia ruchowedotyczące zlokalizowane w górnymrnego odcinkuodcinka kręgosłupa szyjnego lub anomaliezaburzenia refrakcji. Częściej jednak napięciowy ból głowy jest skutkiem stresu i ma podłoże psychiczne.
• Przebieg przewlekły lub epizodyczny. Występuje u ponad 40% populacji.
• Często ból głowy utrzymujący się przez cały dzień.
• W wielu przypadkach obustronny, opisywany jako uciskający, ściskający ból w okolicy czoła, głowy lub szyi („jak zbyt ciasny kapelusz lub kask”). U wielu pacjentów jednocześnie pojawiajtowarzyszą sięmu zawroty głowy.
• Bez zmian w obrazie klinicznym, możliwe stwardnienie mięśni karku i ograniczenie ruchomości szyi.

Migrena

• Występuje częściej u osób w młodszym i średnim wieku, przy czym chorobowość u kobiet jest wyższa. Często występuje predyspozycja rodzinna.
• Z reguły podczas ataków pojawia się jednostronny ból głowy. U 1 na 4 osoby dotkniętych schorzeniem występują objawy prodromalne (aura). Ataki trwają od kilku godzin do kilku dni i występują w nieregularnych odstępach czasu. Często istnieją określonespecyficzne czynniki wyzwalające.
• Ból często ma charakter pulsujący. Innymi objawami są nadwrażliwość na dźwięki, światłowstręt oraz nasilenie objawów podczas aktywności fizycznej, czasami też nudności i wymioty.
• Z regułyCzęsto rozpoznaniepostępowanie klinicznediagnostyczne nie jest przeprowadzane.
• W rozpoznaniu migreny może pomóc hasłoschemat POUNDingPOUND bazujący na ocenie następujących kryteriów:
• PulsatingPulsating (pulsujący)
• DurationOne of 4–72 hoursday (czas trwania) często jeden dzień, od 4 do 72 godzin, zatem ból głowy trwający dłużej przemawia przeciwko migrenie).
• UnilateralUnilateral (jednostronny)
• NauseaNausea (nudności)
• DisablingDisabling (uniemożliwiający/utrudniający wykonywanie codziennych czynności przez osobę cierpiącą na migrenę jest znacznie upośledzone)
• JePrawdopodobieństwo, że za ból głowy u pacjenta zgłaszającego się do lekarza rodzinnego odpowiada migrena, wynosi⁶:
  • 92% - przy obecnoślici spełnione są ≥4 z 5 kryteriów, współczynnikPOUND
  • 64% prawdopodobieństwa- migrenyprzy jest wysoki i wynosi 24, jeobecnośli spełnione sąci 3 kryteria, współczynnik prawdopodobieństwa jest umiarkowany i wynosi 3,5; jeśli obecne są 2 lub mniej kryteriów, migrenaPOUND
  • 17% jest- bardzoprzy małoobecności prawdopodobna≤2 zekryteriów współczynnikiem równym 0,41.POUND
• W niektórych przypadkach przewlekłej migreny ataki występują codziennie.

Neuralgia nerwu trójdzielnego

• Najczęściej występuje u osób powyżej 50. roku życia, częściej u kobiet.
• Neuralgia nerwu trójdzielnego to nagły, piekący, niezwykle silny, elektryzuj(jak rażenie prącydem) i kłujący jednostronny ból twarzy, trwający kilkaod kilku sekund do 2 minut. Ból często jest wywoływany podrażnieniem.
• W obszarze zaopatrzeniaunerwienia przez 1jednej lub 2dwóch gałęziezi nerwu trójdzielnego, najczęściej w okolicyobszarze unerwienia 2. (szczękowej) lub 3. (żuchwowej) gałęzi na policzku i brodzie. Najrzadziej obejmuje zakres unerwienia 1. gałęzi (ocznej).
• Brak deficytów czuciowych i ruchowych

Klasterowe bóle głowy (zespół Hortona, napadowe gromadne bóle głowy)

• Forma trójdzielno-autonomicznych bólów głowy
• Względnie rzadkie
• Dolegliwości dotykają mężczyzn 5 do 6 razy częściej niż kobiety.
• Seria (ang. cluster = nagromadzenie, grupa) ataków bólu głowy następujących szybko po sobie, często codziennie, trwających od 15 do 180 minut, często w nocy.
• Najsilniejsze bóle („choroba samobójców”), jednostronne umiejscowienie, często odczuwane za jednym okiemz oczu. Z reguły chorobąchoroba wielokrotnie zostajedotyczy dotkniętatej tasamej sama stronastrony.
• Objawy autonomiczne, takie jak łzawienie, zatkany nos, katar, przekrwienie spojówek, zaczerwienienie skóry i wzmożona potliwość w okolicy czoła i twarzy po tej samej stronie, po której pojawia się ból głowy.
• Terapeutycznie stosuje się tlenoterapię podawanie tlenu w dużych dawkachwysokoprzepływową (np. w ambulatoriumizbie szpitalnymprzyjęć, w SOR). Jeśli pacjent zareaguje na podanie tlenu, może to potwierdzić rozpoznanie, jeśliprzy obrazzgodnym klinicznyobrazie jest odpowiedniklinicznym.
• Zalecenia: pacjentów z podejrzeniem klasterowego bólu głowy należy skierować do szpitala na próbę natleniania w trybie nagłym.

Inne⁴⁷

• Pierwotny kaszlowy ból głowy
• Pierwotny wysiłkowy ból głowy
• Pierwotny ból głowy związany z aktywnością seksualną
• Pierwotny piorunujący ból głowy
• Pierwotny ból głowy wywołany niską temperaturą (przez bodźce działające zewnętrznie lub wewnętrznie)
• Pierwotny ból głowy wywołany uciskiem z zewnętrznymątrz
• Ból głowy spowodowany ciągnięciem z zewnątrz (np. przez ciasne upinanie włosów, tzw.„zespół końskiego ogonakucyka”)
• Pierwotny kłujący ból głowy
• MonetowyKrążkowy ból głowy
• BŚródsenny ból głowy związany ze snem 
• Nowe, utrzymujące się klasterowe bóle głowy

Przewlekłe lub nawracające wtórne bóle głowy

Szyjnopochodny ból głowy

• Jednostronne bóle karku lub zmiana strony, po której występuje ból.
• Częste promieniowanie bólu od tyłu głowy ku przodowi
• Ograniczona ruchomość zwłaszcza górnych stawów szyjnych. Ból może być wywoływany niektórymi dolegliwościami karku lub uciskiem mechanicznym.
• Zalecenia: Badaniebadanie rotacji odcinka szyjnego kręgosłupa przy maksymalnym wygizgięciu ku przodowi oraz palpacja uciskowaz wyrostkauciskiem poprzecznegona wyrostki poprzeczne kręgu szczytowego w  okolicy kącieta żuchwy, a także stawu między osią a 3. kręgiem szyjnym na szczycie karku.
• Ból można leczyć terapią manualną lub blokadą miejscową.

Polekowe bBólel głowy spowodowany nadużywaniem leków

• Najczęstsza przyczyna przewlekłych bólów głowy – szacunki mówią o >1% populacji.⁵⁸.
• ZwiązaneBól z głowy obecny przez 15 lub większą liczbącej dni bólu głowy w miesiącu.
• Pojawia się u osób cierpiących na pierwotną odmianę bólów głowy, takich jak migrena lub napięciowe bóle głowy, które w związku z nimitym często przyjmują leki przeciwbólowe.
• Występuje zwłaszcza w sytuacji nadużywania leków przeciwbólowych i przeciwmigrenowych.
• Definicja nadużywania
• leki przeciwbólowe, takie jak NLPZ, paracetamol lub kwas acetylosalicylowy przez ≥15 dni/ w miesiąc – lub –cu
• złączoneożone lekipreparaty przeciwbólowe, tryptany, alkaloidy sporyszu lub opioidy przez ≥10 dni/ w miesiąccu
• Charakterystyka bólu głowy zależy od choroby pierwotnej związanej z bólem głowy (migrena, napięciowe bóle głowy) i zazwyczaj jej objawy są podobne.
• Często pojawiapojawiają się: uczucie osłabienia, niepokoju, trudności z koncentracją, stany depresyjne.

Przewlekłe pourazowe bóle głowy

• >8 tygodni po urazie
• Ostre bóle pourazowe utrzymują się przez maksymalnie 8 tygodni.
• Często stanowią element zespołu stresu pourazowego.
• Przyczyną jest traumatyzacja psychiczna (np. w wyniku wypadku, brutalnego ataku, doświadczenia znęcania lub wykorzystania seksualnego).
• Może być również związana z utratą pamięci, zaburzeniami koncentracji i łatwiejszym męczeniem się. Dlatego rozgraniczenie jej od fizycznych skutków urazu czaszkowo-mózgowego nie zawsze jest łatwe.
• Krwiak podtwardówkowy jako ważne rozpoznanie różnicowe

Przyczyny podostrego wtórnego bólu głowy

 Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych

• Czas trwania: poniżej <30 dni
• Lokalizacja zależna od tego, która zatoka przynosowa jest dotknięta.
• Zatkany nos, bóle po jednej stronie, ropna wydzielina z nosa, nieprzyjemny zapach lub smak
• RopaRopna wydzielina w jamie nosowej, możliwe pojawienie się wrażliwości na ostukiwanie lub palpację
• Podwyższone po upływie tygodnia OB  oraz stężenie CRP wskazują na ropne zapalenie zatok.

Nadciśnienie tętnicze

• Wbrew powszechnej opinii, sytuacja, w której ból głowy jest przyczyną podwyższenia ciśnienia tętniczego jest częstsza niż ta, w której przyczyną bólu głowy jest nadciśnienie3.
• Nadciśnienie tętnicze w 95% przypadków
• Łagodne nadciśnienie definiuje się jako skurczowe ciśnienie tętnicze o wartości 140–169 mm Hg lub rozkurczowe o wartości 90–99 mm Hg.⁵
• Przeważnie bezobjawowe; ostry, gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczetniczego może w bardzo rzadkich przypadkach prowadzić do szybko pojawiającego się, silnego, świdrujprzeszywającego bólu głowy.
• Może dojść do uszkodzenia serca, siatkówki i nerek.
• W przypadku bólu głowy oraz nadciśnienia tętniczego należy rozważyć choroby lub malformacje naczyń śródczaszkowych, np. tętniaki lub rozwarstwienie. Do badańdiagnostyki wystarczającekonieczne są zazwyczaj angio RM lub angio TK.

Guz mózgu

• Guz pierwotny lub wtórny, zazwyczaj z o przebiegu powolnym i postępowaniem chorobypującym
• Wczesnymi objawami mogą być napady drgawkowe, wolno postępujące porażenia oraz afazja.
• Ból głowy rzadko należy do wczesnych objawów, ale w 2/3 przypadków rozwijamoże sięmieć doznaczne objawu znaczącegonasilenie. Poranne bóle głowy – najsilniejsze podczas leżenia na plecach. Tu jednak należy również wziąć pod uwagę, że także szyjnopochodne bóle głowy często występują w pozycji leżącej.
• Innymi typowymi objawami są nudności, wymioty, zawroty głowy, porażenia nerwów czaszkowych oraz wodogłowie.
• W miarę postępu choroby coraz częściejsto mogą pojawiać się deficyty neurologiczne, tarcza zastoinowa i zmiany osobowości.
• SłowoAkronim SNOOP może pomóc w naprowadzeniu na rzadką i ciężką przyczynę bólu głowy stwierdzanejstwierdzaną w badaniach obrazowych⁶⁹:
• SystemicSystemic symptoms (ogólnoustrojowe objawy chorobowe) – (gorączka, znaneznana dolegliwościchoroba nowotworowenowotworowa, itp.
• Neurologic symptoms (inne objawy neurologiczne)
• Neurologic symptoms (neurologiczne objawy dodatkowe)
• OnsetOnset recent or sudden (niedawnoniedawny lub naglenagły pojawiajpoczące siętek bólelów głowy)
• OnsetOnset after 40 years of age (pierwsze wystąpienie po 40. roku życia)
• PreviousPrevious headache history is different (aktualne objawy różnią się od dotychczasowych).

Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic (np. zapalenie tętnicy skroniowej)

• Prawie wszystkie osoby dotknięte chorobą przekroczyły 50. rok życia (olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, głównie tętnicy skroniowej).
• Nagłe zaburzenia widzenia utrzymujące się przez kilka godzin.; Zmiennyzmienny obraz kliniczny z bólem i wrażliwością okolicy skroni i skóry głowy
• Może być związane z polimialgią reumatyczną. Charakteryzuje się ona bólem mięśniowo-szkieletowym, głównie w okolicy barku, często także karku i obręczy miednicznej, wyraźną sztywnością poranną oraz zmianami zapalnymi w stawach i ścięgnach.
• W ciągu kilku dni może doprowadzić do neuropatii nerwu wzrokowego z utratą wzroku: w razie podejrzenia olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic pacjenta należy bezzwłocznie skierować do szpitala!
• Bolesne i pogrubione tętnice skroniowe w zapaleniu tętnicy skroniowej
• Wartości OB oraz CRP zazwyczaj są znacznie podwyższone.
• W razie potrzeby przed transportem do szpitala należy podać leki steroidowe. Rozpoznanie można zwykle potwierdzić za pomocą sonografiibadania USG tętnic skroniowych lub – w razie potrzeby – rezonansu magnetycznego.

Przyczyny ostrego wtórnego bólu głowy

Uraz czaszkowo-mózgowy

• Ostre pourazowe bóle głowy
• Występują w ciągu kilku dni po doznanym urazie czaszkowo-mózgowym.
• Często o charakterze napięciowych bólów głowy.
• Remisja w ciągu 8 tygodni.

Gorączka/infekcje

• Większość chorób przebiegających z gorączką może również powodować bóle głowy.
• Niebezpieczne procesy, których można uniknąć: Zapaleniezapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu oraz zapalenie zatok.

Udar i TIA

• Często występują czynniki ryzyka, takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby zastawek sercowych, migotanie przedsionków lub arteriosklerozamiażdżyca tętnic.
• Typowy przebieg czasowy
• Sekundysekundy: typowy dla zatorów
• Minutyminuty: typowy dla krwotoku mózgowego
• Minutyminuty do godzin: typowy dla zakrzepowej okluzji naczynia
• Objawy różnią się w zależności od umiejscowienia i nasilenia: objawy ogniskowe.
• W przemijającym ataku niedokrwiennym objawy ustępują w ciągu 24 godzin, najczęściej w ciągu 1 godziny.
• Ból głowy może towarzyszyć wszystkim rodzajom udaru, najczęściej pojawia się przy krwotoku mózgowym.

Krwotok podpajęczynówkowy

• Zazwyczaj dotyczy ludzi młodych.
• Ostry krwotok z dużej lub średniej tętnicy śródczaszkowej w jej odcinku przed wejściem dow substancjiobręb mózgowejzgu
• Często zlokalizowany w karku, ból głowy zwykle zaczyna się nagle, bólopisywany jest opisywany jako tnący lub rozsadzający, a jego intensywność może wzrastać.
• Jako objawy towarzyszące mogą pojawić się sztywność karku, nudności i wymioty. W dalszym przebiegu zaburzona zostaje percepcja, w niektórych okolicznościach może dojść do śpiączki, możliwy skutek śmiertelny.
• W niektórych przypadkach występuje nagły ból głowy ustępujący przed rozpoczęciem właściwego krwawienia.
• Wszelkie objawy, takie jak utrata przytomności, wranadwrażliwość na światło i dźwięk, sztywność karku i deficyty neurologiczne występują w zależności od umiejscowienia i rozległości krwawienia.

Ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej: Ostryostry atak jaskry)

• Zwykle pojawia się między 40. a 50. rokiem życia i jest wywoływany zwężeniem kąta tęczówkowo-rogówkowego.
• Z reguły jednostronny. Pojawiają się takie objawy, jak postrzeganie tęczowych pierścieni wokół źródeł światła (halo) oraz niewyraźne widzenie. Zaczerwienione i bolesne oko, zaburzenia widzenia i nudności.
• Rogówka matowa i obrzęknięta, zaczerwienienie oka, upośledzona lub nieobecna reakcja źrenicy na światło, w wielu przypadkach źrenica półrozwarta i owalna, często upośledzeniepogorszenie stanu ogólnego
• Zwiększone ciśnienie w badaniu palpacyjnym lub w tonometrii – zwykle jednostronne
• Konieczne szybkie rozpoczęcie leczenia!

Rozwarstwienie tętnicy szyjnej i kręgowej

• Rozwarstwienie tętnic szyjnych lub kręgowych może wystąpić samoistnie lub w wyniku niewielkiego, niezauważonego urazu.
• Może występować również u osób młodych, prawdopodobnie niedostatecznie zdiagnozowane.
• Z reguły najpierw pojawia się ostry ból głowy, karku lub twarzy po stronie rozwarstwienia.
• Ostry ból głowy i karku mogą przez kilka godzin poprzedzać objawy udaru mózgu, ból jest często bardzo intensywny.
• Jeśli objawy centralnegoośrodkowego zespołu Hornera (ptozaptosis, miozamiosis, anhydrozaanhidrosis) występują po tej samej stronie, podejrzewa się rozwarstwienie lub tętniaka w obrebie tętnicy szyjnej wewnętrznej.

Zakrzepica zatok żylnych mózgu

• Tworzenie się skrzepliny w śródczaszkowej zatoce żylnej
• szczególnie w przypadku stanu przedrzucawkowego / rzucawki ciążowej u kobiet w ciąży
• Jako wyraz zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego może pojawić się ostry ból głowy, któremu towarzyszą nudności, wymioty, wrażliwość na światło i uczucie oszołomienia.
• Mogą wystąpić ogniskowe objawy neurologiczne, zależne od umiejscowienia skrzepliny, a także ogniskowe i uogólnione napady drgawkowe.
• Do postawienia rozpoznania konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki obrazowej (w zależności od wątpliwości RM lub TK, każde badanie z angiografią żylną).

Idiopatyczne nadciśnienie śródczaszkowe

• Dawniej nazywane również „rzekomym guzem mózgu”
• Najczęściej obserwowane u kobiet z nadwagą lub otyłością w wieku rozrodczym.
• Ból głowy i bóle pozagałkowe
• Tarcze zastoinowe w badaniu dna oka zwykle obustronne, ale nie zawsze wykrywalne.
• Możliwe zaburzenia widzenia z przemijającymicym zaciemnieniaminiedowidzeniem i obwodowymi ubytkami pola widzenia
• EwentualnieMogą być obecne szumy uszne.
• Możliwe zaburzenia ruchuruchów gałek ocznych, zwłaszcza u dzieci: jednostronne lub obustronne porażenie nerwu odwodzącego
• Przed wykonaniem punkcjinakłucia lędźwiowejwiowego należy wykluczyć zakrzepicę zatok żylnych mózgu oraz nowotwory (RM)!
• Podwyższone ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego. Z Przy jednoznacznym wynikiemwyniku badania klinicznego i prawidłowym ciśnieniem w pierwszym pomiarze: należy powtórzyć pomiar lub zastosować ciągły pomiar ciśnienia.

Wywiad

PrzebiegPoczątek czasowyi czas trwania dolegliwości?

• Wzorzec: ostry, podostry czy przewlekły?
• ZmianyZmiana charakterystyki bólu głowy w miarę upływu czasu?
• Należy opisać ataki, czas ich trwania i częstotliwość występowania.
• Ewentualnie prowadzenie kalendarzyka bólów głowy

Ostre bóle głowy?⁷²?

• Pojawiające się nagle i intensywne. Jeśli pacjent stwierdzi, że nigdy wcześniej nie pojawiamiały się u niego tak silnesilnych bólelów głowy, należy pilnie rozważyć pilne skierowanie do szpitala, zwłaszcza osób, które wcześniej w ogóle nie doświadczały bólów głowy.
• MogłoMożliwa dojśćprzyczyna do to krwotokukrwotok podpajęczynówkowegowkowy, przełomuom nadciśnieniowegonieniowy, rozwarstwieniarozwarstwienie tętnicy kręgowej lub ostregoostre ataku jaskry z zamknizmakniętymcie kątemta przesączania.
• Przyjmowanie substancji psychoaktywnych, takich jak kokaina i metamfetamina, zwiększa ryzyko wystąpienia krwotoku śródczaszkowego lub udaru mózgu.
• Czy pacjent przyjmuje leki aspirynzwiększające ryzyko krwotoku śródczaszkowego takie jak aspiryna, NLPZ, leki przeciwzakrzepowe lub glukokortykosteroidy, które zwiększają ryzyko krwotoku śródczaszkowegoglikokortykosteroidy?
• Czy występuje zakażenie wirusem HIV lub inne okoliczności / leczeniestany immunosupresyjne? Należy rozważyć ropień mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, nowotwory OUN.
• Wyzwalane przez wysiłek fizyczny (np. migrena)?
• Informacje przekazane przez pacjenta na temat bólu głowy?

Umiejscowienie?

• Jednostronnie?
• W całej głowie?
• W okolicy skroni, potylicy lub czołowej?
• Za okiem?
• PrzezW okolicy zatoki przynosoweprzynosowej?

Charakterystyka bólu i objawy towarzyszące?

• Pulsujące, uciskające, tnące, itd.?
• Zaburzenia widzenia, nudności, wymioty, objawy ogólne, drażliwość, światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięki?
• Zmiany osobowości, zmienione postrzeganiedezorientacja, uczucie oszołomienia? Objawy choroby zakaźnej OUN, krwawienia śródczaszkowego lub nowotworu?
• Ogniskowe objawy neurologiczne? MożeMogą wskazywać na malformację tętniczo-żylną, zapalenie naczyń lub nowotwór śródczaszkowy.

IntensywnośćNasilenie?

• Dużae, umiarkowanaumiarkowane czy niewielkamałe?
• Określenie za pomocą liczbowej (NRS), wizualnejwzrokowo-analogowej (VAS) lub słownej skali analogowej w zakresie od 0 do 10. Więcej szczegółów w artykule Podstawy leczenia bólu.

Czynniki wyzwalające?

• W związku z przebiegiemporą dnia?
• Zależność od ruchów w obrębie kręgosłupa szyjnego?
• ZmianyZmiana podczas urlopu?
• Wyzwalane przez kasłaniekaszel lub wysiłek fizyczny, np. podczas stosunku seksualnego: Krwotok podpajęczynówkowy? Nowotwór? Migrena? Pierwotny ból głowy związany z aktywnością seksualną (niegroźny)?

Wcześniejsze leczenie?

• Co było przedmiotem badania?
• W odniesieniu do  polekowych bólówlu głowy związanego z nadużywaniem leków  należy przede wszystkim zapytać o przyjmowanie preparatów dostępnych bez recepty.
• Jakie skutkiefekty?

Objawy innych chorób?

• Uszy, zatoki przynosowe, oczy?

Wcześniejsze choroby, choroby dziedziczne lub zaburzenia psychiczne?

• WtórnaChoroba choroba zwiprzebiegajązanaca z  wtórnym bólem głowy?
• Bóle głowy występujące w rodzinie?
• Tętniaki naczyń mózgowych lub śródczaszkowych w wywiadzie rodzinnym?
• Zdiagnozowana lub wcześniejsza choroba nowotworowa?
• Inne zaburzenia czynnościowe?
• Ognisko zakażenia, wewnątrz- czy zewnątrzczaszkowe?
• Choroba zakaźna płuc lub zatok przynosowych/czołowych może poprzedzać zakażenie OUN.
• Sen: związek bólu głowy oraz zaburzeń snu⁸¹⁰

Warunki psychospołeczne?

• Obciążenia zawodowe, uczucioweemocjonalne, finansowe?
• Należy zapytać: „Czy coś w Pani/Pana życiu może przyprawiać o ból głowy?”

Badanie przedmiotowe

Ogólne

• Stan ogólny?
• Czy pacjent wygląda na poważnie chorego?
• Czy ma gorączkę lub inne objawy choroby ogólnoustrojowej?
• Lęki oraz depresja są częstymi chorobami współistniejącymi pierwotnych bólów głowy (wskazanie na bólowel  zaburzeniew występująceprzebiegu podzaburzeń maskąz somatycznsomatyzacją? Patrz artykuł Zaburzenie występujące pod maską somatyczną).
• Zmiany zachowania,dezorientacja, zaburzenia świadomości lub zmiany osobowości? Ważne są informacje uzupełniające.
• Wykorzystanie skali Glasgow do oceny stopnia ciężkości zaburzeń świadomości w przypadkach nagłych
• Sztywność karku

W przypadku podejrzenia napięciowego lub szyjnopochodnego bólu głowy

• Sprawdzenie stanu uzębienia, zgryzu, kości szczęki, mięśni żuciawaczy i karku (konsultacja stomatologiczna).
• Skontrolować ruchomość karku: pasywnbierną, aktywnczynną i izometrycznąizometryczny skurcz mięśni (wbrew oporowi).

Kontrola i badanie przedmiotowe

• Zdolność poznawcza, świadomość
• Dezorientacja lub zaburzenia świadomości są objawami ciężkimi.
• Mowa i ruchomość języka
• Podrażnienie opon mózgowych?
• Ciśnienie tętnicze
• Objawy oczne?
• Ostrość widzenia, badanie palpacyjne gałki ocznej, ogólneorientacyjne badanie pola widzenia (perymetria metodą konfrontacyjną), reakcje źrenic, odruch rogówkowy
• Symetria ruchów i mimiki twarzy podczas mówienia, grymasów, nadymania policzków, wydymania ust
• Siła mięśniowa w kończynach górnych i dolnych, symetryczna?
• Odruchy
• Bez zaburzeń w pozycji stojącej i podczas chodzenia?
• Czucie
• Deficyty neurologiczne są najważniejszymi objawami wiodwskazującymi na choroby OUN.⁷².
• Wyjątkiem są osoby cierpiące na migrenę, które już wcześniej doświadczyły podobnych auraury z objawami neurologicznymi. Takie atakinapady z reguły mijają w ciągu 60 minut.

Badania uzupełniające

W ramach podstawowej opieki zdrowotnej

• Badania krwi mogą być wskazane np. w przypadku podejrzenia niedokrwistości, chorób zakaźnych, olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic lub nowotworu złośliwego.

Diagnostyka specjalistyczna

• Przy braku objawów ogniskowych przydatność badań rentgenowskich czaszki, zatok przynosowych i kręgosłupa szyjnego zwykle jest niska.
• Diagnostyka obrazowa zatok przynosowych
• Może okazać się przydatna w razie podejrzenia długo utrzymującego się zapalenia zatok.
• Prawie 90% osób, które uskarżają się zarówno na częste problemy z zatokami, jak i na bóle głowy, spełnia kryteria diagnostyczne migreny.
• PrześwietlenieZdjęcie rentgenowskie odcinka szyjnego kręgosłupa
• W przypadku szyjnopochodnego bólu głowy wskazane, gdy w wywiadzie zgłaszany jest uraz lub w przypadku chorób predysponujących do destrukcji kostnej kręgosłupa szyjnego (szpiczak mnogi, nowotwory lite, itp.).
• TK lub RM mózguzgowia?
• wskazane w przypadku sygnałów ostrzegawczych i po urazach głowy
• w przypadku neurologicznych objawów ogniskowego uszkodzenia neurologicznegoogniskowych 
• w raziedo potrzeby konsultacja neurologicznaoceny w celu zaplanowania dalszej diagnostyki
• Do badaniakierunku ewentualnego krwiaka podtwardówkowego - odpowiedni będziebadanie RM. Jest to badanie, istotne dla obrazowania niewielkich uszkodzeń.

• EEG?
• Skierowanie na EEG jest wskazane wyłącznie w przypadku podejrzenia napadu padaczkowego.
• Więcej informacji patrz artykuł Padaczka.

DziałaniaPostępowanie i zalecenia

Wskazania do skierowania do hospitalizacji

SygnałyObjawy ostrzegawczealarmowe (w razie potrzeby niezbędne skierowanie w trybie nagłym)¹

• Patrz rozdział SygnałyObjawy ostrzegawczealarmowe i choroby o  potencjalnie niebezpiecznym przebiegu, któregoremu można uniknązapobiegać.
• Wyraźne zmiany charakterystyki bólów głowy również są sygnałem ostrzegawczym.

Wskazania do skierowania do specjalisty/szpitala

Badanie stacjonarne lub ambulatoryjne w przypadku:

• Nowego napadu drgawkowego
• Wywiad dotyczący nowotworu
• Nowych klasterowych bólów głowy

CzynnikówCzynniki niepokojącychce (należy rozważyć dalsze badania)¹

• Osłabionego układuObniżenie odpornościowegoci, np. przez wirus zakażenie HIV lub leki immunosupresyjne
• WiekuWiek poniżej 20 lat lub wcześniejszejniejsza chorobychoroba nowotworowejnowotworowa
• ZdiagnozowanejZdiagnozowana chorobychoroba nowotworowejnowotworowaj, która może być źródłem przerzutów do mózgu.
• Wymiotów lub innej rozpoznawalnej przyczyny Wymioty

Na skutek zażywania leków

• W przypadku mieszanych bólów głowy częściowo wynikających z nadużywania leków czasami wskazane jest leczenie w specjalistycznej klinice lub ambulatorium.

Inne przyczyny

• Wskazane może być skierowanie, np.
• jeśli rozpoznania nie można wyjaśnić w odpowiednim terminie (np. neurologia, okulistyka);
• w razie podejrzenia dolegliwości o podłożu psychicznym (psychoterapia, medycyna psychosomatyczna, psychiatria).

 Bóle głowy u dzieci

• Patrz artykuł Bóle głowy u dzieci.
• Ostre
• Małe dzieci (3–4 lata), które same z siebie skarżą się na bóle głowy, należy bezzwłocznie kierować na badanie RM.
• Przewlekłe
• >1/2 roku, częściej niż raz w miesiącu
• w przypadku podejrzenia wtórnego bólu głowy badanie przez specjalistę, w razie potrzeby stacjonarnie

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Ból głowy
• Klasterowe bóle głowy
• Bóle głowy wywołane przez leki
• Napięciowy ból głowy
• Neuralgia nerwu trójdzielnego

Ilustracje

Ból głowy; Bóle głowy; Napięciowy ból głowy; Napięciowe bóle głowy; Migrena; Klasterowe bóle głowy; Zespół Hortona; WywoBól głaneowy spowodowany przez leki; Zapalenie zatok przynosowych; Nadciśnienie; Nadciśnienie tętnicze; Guz mózgu; Guz mózgu; Gorączka; Udar; Krwotok podpajęczynówkowy; Krwotok podpajęczynówkowy; Ostry atak jaskry; Ostre zamknięcie kąta przesączania; Stres; Mięśnie żuciawacze

Ból głowy

document-symptom document-nav document-tools document-theme

uczucie oszołomienia śpiączka Skurczedrgawki deficyt ruchowy, czuciowy, niewydolność nerwów czaszkowych

Medibas Polska (staging)

Ból głowy

/link/ac5eb9bc688745e78739476b4cc59fbb.aspx

/link/ac5eb9bc688745e78739476b4cc59fbb.aspx

Bol-glowy

SiteProfessional

Ból głowy

K.Reinhardt@gesinform.de

Klive.Reinhardt@gesinformcom#dr.dedabrowska@wp.pl

pl

pl

pl