Definicja: pojawiające się w nocy bolesne i bezwiedne skurcze mięśni łydek.
Częstotliwość występowania:na nocne skurcze łydek regularnie cierpi około 3% populacji, a częstotliwość wzrasta z wiekiem.
Objawy:pojawiające się nagle, często bardzo bolesne stwardnienie mięśni łydek.
Objawy:brak szczególnych objawów klinicznych.
Diagnostyka:diagnostyka podstawowa, wywiad dotyczący przyjmowania leków, badania neurologiczne i laboratoryjne.
Leczenie:preferowane jest rozciąganie mięśni łydek, zarówno w profilaktyce, jak i w doraźnym rozluźnianiu skurczu. Próba farmakoterapii magnezem jest możliwa ze względu na niewielkie działania niepożądane, ale jej skuteczność jest wątpliwa. W przypadku ciężkich objawów skutecznym lekiem jest chinina, której stosowanie wiąże się jednak z ryzykiem ciężkich działań niepożądanych.
Informacje ogólne
Definicja
Nocne bolesne i bezwiedne skurcze mięśni łydek przebiegające z wyczuwalnym stwardnieniem.
Objawowe skurcze łydek pojawiają się jako objawy choroby podstawowej (patrz rozdział Czynniki predysponujące).
Częstotliwość występowania
Chorobowość nocnych skurczów łydek:
W Europie Środkowej dolegliwości regularnie pojawiają się u około 3% populacji.
Częstotliwość występowania wzrasta z wiekiem.
Etiologia i patogeneza
Zwykłe skurcze mięśni pojawiają się bez rozpoznawalnej przyczyny.
Uwaga: pacjenci jako przyczynę często podejrzewają nadmierny wysiłek, zaburzenia gospodarki elektrolitowej i przyjmowanie niewystarczającej ilości płynów.
Nie istnieją jednak naukowe dowody na skuteczność profilaktycznej lub terapeutycznej suplementacji elektrolitów lub zwiększonego przyjmowania płynów ponad normę (około 2 l na dzień).
Następujące czynniki predysponujące występują częściej. W takich przypadkach mówi się o objawowym skurczu mięśni.
Czynniki predysponujące
Praca fizyczna lub obciążenie aktywnością sportową, w szczególności obciążenie wysoką temperaturą (silne pocenie się, utrata soli)
Ciąża
Hipowolemia, odwodnienie hipotoniczne (hiponatremia) i trwająca hemodializa
Wśród osób w wieku powyżej 60 lat pacjenci spożywający co najmniej 1 napój alkoholowy tygodniowo 6,5 razy częściej cierpią na nocne skurcze łydek niż abstynenci1.
ICD-10
R25.2 Kurcze i przykurcze mięśni
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Rozpoznanie następuje na podstawie typowej historii choroby (anamnezy).
Należy wykluczyć przyczyny możliwe do usunięcia lub dotychczas niezdiagnozowaną chorobę podstawową.
Należy ocenić stan neurologiczny chorej kończyny, aby wykluczyć bolesne skurcze mięśni innego pochodzenia (np. dystonia lub trwałe spastyczne zwiększenie napięcia mięśni).
Badania uzupełniające w ramach podstawowej opieki zdrowotnej
Do diagnostyki podstawowej należą badania krwi obejmujące:
panel elektrolitów z wapniem i magnezem;
panel nerkowy i wątrobowy;
stężenie glukozy we krwi;
poziom hormonu tarczycy;
aktywność kinazy kreatynowej.
Diagnostyka specjalistyczna
Jeśli zachodzi podejrzenie objawowych skurczów mięśni lub bolesnych skurczów mięśni innego pochodzenia, wykonywane są odpowiednie badania dodatkowe, np.:
Badania krwi: kortyzol i aldosteron, mleczany w surowicy, antyneuronalne przeciwciała autoimmunologiczne
Badania elektrofizjologiczne: elektromiografia (spontaniczne wyładowania potencjałów czynnościowych mięśni, głównie w zakresie częstotliwości 40–75 Hz), neurografia
Badania czynnościowe: próba tężyczkowa, badanie dopplerowskie perfuzji tętniczej kończyn dolnych
Wskazania do wystawienia skierowania
W przypadku podejrzenia objawowych skurczów mięśni
W przypadku niekontrolowanych skurczów mięśni ze znacznymi zaburzeniami spoczynku nocnego
Leczenie
Cele leczenia
Zmniejszenie częstotliwości i nasilenia nocnych skurczów łydek.
Ogólne informacje o leczeniu
Ćwiczenia rozciągające są środkiem pierwszego wyboru zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu doraźnym.
Próby leczenia farmakologicznego obejmują magnez oraz jako drugą linię leczenia, ze względu na możliwe ciężkie działania niepożądane, chininę.
W razie potrzeby należy leczyć chorobę podstawową lub podjąć próbę odstawienia leków potencjalnie wywołujących skurcze.
Terapie nielekowe
W przypadku nocnych skurczów mięśni łydek należy regularnie wykonywać ćwiczenia rozciągające tę grupę mięśni.
Kilka razy dziennie powtarzać pochylanie ciała do przodu w pozycji stojącej, nie przerywając kontaktu pięt z podłogą.
Osoby starsze mogą wykonywać ćwiczenie, opierając ramiona o oddaloną o około 1 m ścianę.
W przypadku rozciągania statycznego ćwiczenie powinno trwać co najmniej 30 sekund z 4 do 5 powtórzeń dziennie.
Oprócz regularnego rozciągania powinno nastąpić wzmocnienie mięśni antagonistycznych, aby utrwalić wynik rozciągania.
Ciepło i masaże mogą rozluźnić mięsień, ale go nie rozciągną. Takie działania mogą stanowić co najwyżej uzupełnienie ćwiczeń.
Farmakoterapia
Należy próbować podawać magnez ze względu na jego korzystny profil działań niepożądanych, ale jego skuteczność nie została wystarczająco potwierdzona.
Chinina jest preparatem skutecznym, ale ze względu na (rzadkie) ciężkie działania niepożądane powinna być stosowana tylko w leczeniu drugiej linii i wyłącznie w przypadku dużego nasilenia skurczów.
Magnez doustnie
1–3 × dobę 5 mmol doustnie
ściśle określone wskazanie w przypadku niewydolności nerek, zaburzeń rytmu serca oraz zaburzeń czynności płytki końcowej
W ramach kontroli leczenia zaleca się wykonanie próby odstawienia (ponowne nasilenie skurczów mięśni?) po fazie leczenia trwającej np. 3 miesiące.
Badania sugerują, że działanie magnezu odpowiada działaniu placebo2.
Preparaty chininy
Należy stosować tylko wtedy, gdy skurcze są bardzo częste lub wyjątkowo bolesne, wykluczono możliwe do wyleczenia przyczyny, a środki niefarmakologiczne nie są w stanie wystarczająco złagodzić dolegliwości.
Powodem ograniczenia stosowania są niekiedy ciężkie działania niepożądane:
w szczególności małopłytkowość o podłożu immunologicznym – a więc niezależnie od dawki;
Przeciwwskazania wynikające z ciąży i w okresie karmienia piersią
Dawkowanie
siarczan chininy lub hydrochinina 200–400 mg na noc
Kontrola przebiegu
Należy poinformować pacjenta o objawach zaburzeń krzepnięcia (samoistne krwawienia do skóry lub błon śluzowych, krwawienia z nosa lub zwiększona skłonność do krwawień).
Szczególnie w ciągu dwóch pierwszych tygodni należy zwracać uwagę na hematologiczne działania niepożądane.
Okres leczenia
Jeśli częstość lub intensywność skurczów nie uległa znacznej poprawie w ciągu 4 tygodni, należy przerwać leczenie.
Stosowanie chininy należy poddawać ponownej ocenie co 3 miesiące.
Profilaktyka
Regularne ćwiczenia rozciągające mięśnie łydek i wzmacniające mięśnie antagonistyczne (mięśnie prostowniki kolan i podnoszące stóp).
Złagodzenie skurczów wywołanych obciążeniem poprzez ćwiczenia rozciągające przed obciążeniem, dostosowanie sprawności fizycznej do treningu oraz masaż po obciążeniu.
Rezygnacja z obuwia na wysokim obcasie.
Przyjmowanie płynów w wystarczającej ilości wynoszącej około 2 l dziennie, którą należy zwiększać w zależności od warunków atmosferycznych i poziomu aktywności.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Zazwyczaj przebieg przewlekły
U 59% pacjentów dolegliwości utrzymują się przez ponad 3 lata.
Powikłania
Trwałe zaburzenia snu i wynikająca z nich obniżona sprawność na co dzień3.
W ciężkich przypadkach może dojść do zerwania włókien mięśniowych.
Rokowanie
Regularne ćwiczenia rozciągające mięśnie łydek mogą prawdopodobnie obniżyć częstotliwość i nasilenie nocnych skurczów łydek4.
W przypadku ciężkich objawów zażywanie 200 mg chininy dziennie może u większości pacjentów zmniejszyć liczbę, czas trwania i intensywność nasilenia bólu nocnych skurczów łydek.
Nawet 92% pacjentów zgłasza dobry do bardzo dobrego efekt terapeutyczny.
Uwaga: potencjalnie ciężkie działania niepożądane!
Delacour C, Chambe J, Lefebvre F, et al. Association Between Alcohol Consumption and Nocturnal Leg Cramps in Patients Over 60 Years Old: A Case-Control Study. Ann Fam Med 2018; 16(4): 296-301. www.ncbi.nlm.nih.gov
Garrison SR, Allan GM, Sekhon RK, et al. Magnesium for skeletal muscle cramps. Cochrane Database Syst Rev 2012; DOI: 10.1002/14651858.CD009402.pub2. onlinelibrary.wiley.com
Grandner MA, Winkelman JW..Nocturnal leg cramps: Prevalence and associations with demographics, sleep disturbance symptoms, medical conditions, and cardiometabolic risk factors.PLoS One. 2017 Jun 6;12(6):e0178465 www.ncbi.nlm.nih.gov
Hallegraeff JM et al (2012). Stretching before sleep reduces the frequency and severity of nocturnal leg cramps in older adults: a randomised trial. J Physiother; 58 (1): 17-22 www.ncbi.nlm.nih.gov
Roguin Maor N, Alperin M, Shturman E, et al. Effect of Magnesium Oxide supplementation on nocturnal leg cramps. A randomized clinical trial. JAMA Intern Med 2017. pmid:28241153 PubMed
Autorzy
Lino Witte, lek. med., lekarz rezydent w trakcie specjalizacji z chorób wewnętrznych, Frankfurt
R252 Kurcze
Skurcz łydki; Skurcze łydek w nocy; Bolesne skurcze mięśni łydek; Magnez; Odwodnienie; Zespół hipermobilności; Ciąża; Zaburzenia neurologiczne
Definicja: pojawiające się w nocy bolesne i bezwiedne skurcze mięśni łydek. Częstotliwość występowania:na nocne skurcze łydek regularnie cierpi około 3% populacji, a częstotliwość wzrasta z wiekiem.