Czym jest zespół przewlekłego zmęczenia?
Definicja
Zespół przewlekłego zmęczenia, czyli CFS, (ang. chronic fatigue syndrome) jest zespołem ciągłego wyczerpania, z utrzymującym się ciężkim wycieńczeniem i zmęczeniem, w którym odpoczynek nie przynosi ulgi. Nadal nie ustalono, czy jest to samodzielna choroba. W różnych krajach jest ona różnie definiowana.
Objawy
Główny objaw to utrzymujące się wyczerpanie po wysiłku, które nie mija po odpoczynku. Objawy muszą się zacząć w określonym momencie, utrzymywać się od co najmniej 6 miesięcy i prowadzić do znacznego upośledzenia sprawności.
CFS nie należy mylić ze zwykłym zmęczeniem – będącym skutkiem wysiłku, przeciążenia albo wywołanym innymi chorobami.
Przyczyny
W dalszym ciągu nie wiadomo dokładnie, jak powstaje CFS. To znaczy, że leczenie w każdym przypadku należy ustalić indywidualnie, a rokowania są odpowiednio różne. Istnieje kilka teorii dotyczących powstawania CFS, ale żadnej z nich dotąd nie udowodniono.
Dokładne przyczyny objawów nie zostały do tej pory wyjaśnione. Przypuszczalnie są one odmienne u różnych pacjentów. Znaczenie może mieć wiele rozmaitych czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Mówi się o różnych czynnikach wyzwalających:
- Zakażenia (wirusowe)
- Stres
,(obciążenia psychiczne, operacje lub wypadek) - Choroby neurologiczne lub psychiatryczne
- Choroby mięśni
- Zaburzenia hormonalne
- Wpływy środowiskowe
- Czynniki genetyczne.
Częstotliwość występowania
Zależnie od kryteriów diagnostycznych i grupy wiekowej na tę chorobę cierpi ok. 0,002–2,5% populacji. Schorzenie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. CFS może się pojawić również u dzieci i młodzieży. Osoby, które ze względu na niskie dochody albo inne problemy natury społecznej gorzej sobie radzą w życiu, statystycznie są bardziej narażone na zachorowanie.
Badania
Rozpoznanie CFS jest formułowane wyłącznie na podstawie dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Nie ma testów laboratoryjnych ani badań obrazowych, które miałyby wartość diagnostyczną. Jeśli wykonuje się badania, to służą one jedynie do odróżnieniunienia od innych chorób, które mogą się łączyć z podobnymi dolegliwościami.
O CFS można mówić tylko wtedy, gdy spełnione są pewne kryteria:
- Niewystępujące wcześniej uczucie zmęczenia, którego nie da się uzasadnić innymi chorobami, stosowaniem substancji lub obciążeniem.
- Zmęczenie czy też podatność na znużenie utrzymują się od dłuższego czasu (zwykle ponad 6 miesięcy).
- Możliwe jest określenie początku objawów, tzn. że problem ten nie występuje od zawsze.
- Objaw jest na tyle nasilony, że powoduje wyraźne upośledzenie funkcjonowania fizycznego, psychicznego i społecznego, a także jakości życia.
- Obciążenie (fizyczne, ale także psychiczne czy emocjonalne) powoduje nasilenie dolegliwości.
- Nie da się go inaczej wyjaśnić (zaburzenia fizyczne lub psychiczne).
- Mogą występować dodatkowe objawy,
np.takie jak:- dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego
- ból mięśni lub kości
- sen, który nie przynosi odpoczynku
- zaburzenia pamięci i koncentracji
- ewentualnie infekcje gardła lub obrzęk węzłów chłonnych.
- U dzieci zaburzenia pamięci i koncentracji występują rzadziej, a ból gardła częściej.
- U młodzieży CFS częściej wiąże się z bólami głowy i depresją, rzadziej z obrzękiem węzłów chłonnych, ogólnie złym samopoczuciem, bólami i lękiem.
Przed sformułowaniem rozpoznania CFS należy wykluczyć inne schorzenia, takie jak np. niedoczynność tarczycy, bezdech senny, niedociśnienie ortostatyczne, depresja oraz różne inne choroby fizyczne i psychiczne.
Mimo że zespół wypalenia i depresja również wiążą się z objawami wyczerpania, spektrum ich objawów jest inne niż w zespole przewlekłego zmęczenia. biorBiorąc pod uwagę znaczące upośledzenia funkcji, jakie może ze sobą nieść ta choroba, u chorych na CFS wyraźnie rzadko występują zaburzenia depresyjne.
Leczenie
Istnieją różne sposoby leczenia. Celem leczenia jest subiektywna poprawa w zakresie objawów, zwiększenie poziomu aktywności, poprawa zdolności funkcjonowania oraz poprawa jakości życia.
Badania wykazały korzystne skutki połączenia terapii poznawczo-behawioralnej (ang. cognitive behavioral therapy, CBT) i indywidualnej kinezyterapii ze stopniowym zwiększaniem poziomu aktywności (ang. Graded Exercise).
CBT w wielu przewlekłych i ciężkich schorzeniach stosowana jest jako strategia przeciwdziałania, bez łączenia jej z czynnikami psychologicznymi jako przyczynami choroby. Pacjenci uczą się, jak radzić sobie z ograniczeniami i tworzą strategie przeciwdziałania.
Indywidualna kinezyterapia to uporządkowany, sprawdzony program ruchowy obejmujący stopniowo rozszerzane ćwiczenia. Po dokonaniu oceny stanu wyjściowego opracowuje się krótkie zestawy ćwiczeń. Można przy tym ustalić wszystkie rodzaje aktywności fizycznej, w tym codzienne czynności. Częstotliwość ich wykonywania, czas i intensywność są powoli i stopniowo zwiększane, aby uniknąć przeciążenia.
Dłuższe okresy odpoczynku miały natomiast niekorzystny wpływ na ogólny stan fizyczny pacjentów.
Leki nie wpływają bezpośrednio na CFS. Jeśli występują objawy towarzyszące, takie jak ból czy zaburzenia snu, należy je zawsze uwzględnić i poddać leczeniu.
Co można zrobić we własnym zakresie?
Potraktuj siebie i swoje dolegliwości poważnie i otwórz się na rozmowę ze swoim lekarzem. Ukierunkowane ćwiczenia fizyczne i terapia poznawczo-behawioralna mogą dać dobre efekty w warunkach akceptacji i aktywnej współpracy. Pozytywne wyniki badań dotyczących dostosowanej indywidualnej kinezyterapii i wspierającej terapii CBT, która wzmacnia poczucie sprawczości i zmniejsza obawy przed aktywnością, są zachęcające. Aktywność fizyczną należy rozpocząć od lekkich, krótkich zestawów ćwiczeń i unikać przeciążenia. Wskazane jest indywidualne podejście uwzględniające potrzeby i możliwości pacjenta.
Rokowanie
Ponieważ przyczyny są wielorakie, a leczenie u każdego pacjenta może być inne, trudno jest formułować rokowania w poszczególnych przypadkach. Przebieg jest często nierówny, poziom wytrzymałości na obciążenia może się zmieniać z dnia na dzień. Wielu pacjentów wraca do zdrowia w ciągu kliku miesięcy lub lat. W 17–64% przypadków poprawa następuje w warunkach leczenia, w ok. 10% przypadków objawy całkowicie ustępują.
Dodatkowe informacje
- Zespół wypalenia
- Depresja
- Zespół przewlekłego zmęczenia – informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
- Zuzanna Allahwerde
- Caroline Beier, specjalista
wchoróbdziedzinie medycyny ogólnejwewnętrznych, Hamburg