Cewnik urologiczny – wrota dla bakterii
Cewniki urologiczne, zwane również pęcherzowymi cewnikami stałymi lub cewnikami moczowymi, są stosowane przede wszystkim wtedy, gdy pacjenci nie są w stanie samodzielnie opróżnić pęcherza moczowego, np. gdyw występuje przypadku zatrzymaniezatrzymania moczu. Cewnik urologiczny może być przydatny również podczas poważnychrozległych operacji lub na czas gojenia się ran po zabiegu chirurgicznym. Cewniki urologiczne składają się z worka do zbierania moczu, rurki, którą wprowadza się do pęcherza, i mechanizmu blokującego, który zapobiega wysunięciu się rurki z pęcherza.
Wadą cewników urologicznych jest to, że stanowią one swoiste „wrota” dla bakterii. Każde założenie cewnika moumoże powodowaćliwia przedostawanie się bakterii do pęcherza. Stwarza to ryzyko rozwoju zakażenia dróg moczowych. Głównym problemem jest jednak to, że w przypadku długiego użytkowaniautrzymywania bakterie mogą skolonizować obcy materiał. Im dłużej cewnik pozostaje założony, tym większe ryzyko zakażenia dróg moczowych. Zwykle mówi się o powikłanej infekcji dróg moczowych, ponieważ leczenie może być trudniejsze, a przebieg choroby obarczony jest większą ilością powikłań, niż miałoby to miejsce w przypadku zapalenia pęcherza bez jednoczesnego występowania czynników ryzyka. InfekcjeDo infekcji dróg moczowych związanezanych z zastosowaniem cewnika mogązaliczamy również zakażenia, które pojawićły się do dwóch dni po usunięciu cewnika.
Infekcje dróg moczowych związane z cewnikami stałymi są częstym problemem w instytucjach opiekuńczych i szpitalach. Ze względu na dużą liczbę osób z obniżoną odpornością lub cierpiących na wcześniejszechoroby chorobyprzewlekłe oraz ze względu na ryzyko niedostatecznej higieny rąk personelu bakterie oporne mogą się łatwiej rozprzestrzeniać. Jeśli infekcję dróg moczowych wywołała bakteria oporna, może to jeszcze bardziej wydłużyć i utrudnić leczenie.
Najlepszym sposobem zapobiegania infekcjom dróg moczowych spowodowanym przez cewniki urologiczne jest staranne rozważenie, czy zastosowanie cewnika stałego jest (jeszcze) uzasadnione, czy też można zastosować alternatywne rozwiązania, np. cewniki jednorazowe.
Objawy
Zakażenia dróg moczowych dzielą się na zakażenia dolnych i górnych dróg moczowych. Infekcje dolnych dróg moczowych dotyczą cewki moczowej lub pęcherza moczowego. Stąd bakterie drogą wstępującą mogą przedostawać się przez moczowody do miedniczki nerkowej i nerki. W takiej sytuacji mówi się o infekcji górnych dróg moczowych lub o odmiedniczkowym zapaleniu nerek.
W zależności od rozległości infekcji dróg moczowych objawyobjawami występującymi mogą obejmowabyć gorączkęczka, dreszcze, ból w dolnej części brzucha lub w bokach okolicy boku tułowia, mętny lub podbarwiony na czerwono mocz, ból podczas oddawania moczu (u kobiet/mężczyzn) lub oddawanie moczu ze zwiększoną częstotliwością po usunięciu cewnika. Starsi pacjenci często skarżą się na nietypowe objawy. Tu na infekcję dróg moczowych mogą wskazywać np. zmiany w stanie ogólnym, złe samopoczucie, gorączka o niejasnym pochodzeniu lub ból brzucha. Te same spostrzeżenia dotyczą dzieci.
Do czynników ryzyka wystąpienia infekcji dróg moczowych związanych z cewnikiem stałym należą obniżona odporność, zaawansowany wiek, płeć żeńska, niewystarczający poziom higieny podczas zakładania cewnika lub jego pielęgnacji, cukrzyca oraz przewlekła niewydolność nerek. Najważniejszym czynnikiem ryzyka jest jednak czas utrzymywania cewnika w pęcherzu moczowym.
Diagnostyka
Jeśli do pęcherza moczowego założono cewnik i występują wyżej wymienione objawy, podejrzeniew szybkodużym padastopniu napodejrzewamy infekcję dróg moczowych. W badaniu przedmiotowym ból w okolicy pęcherza lub nerek może być łagodny lub w ogóle nieobecny. Oprócz pobrania próbki krwi wykonuje się test paskowy moczu i posiew moczu. Posiew powinien zostać pobrany z nowo założonego cewnika, w przeciwnym razie wyniki mogą być fałszywe. Wyhodowane bakterie można wykorzystać do sprawdzenia, który antybiotyk działa najlepiejnajefektywniej. W niektórych przypadkach, np. u pacjentów w podeszłym wieku lub osób cierpiących na cukrzycę, może zostać stwierdzona również obecność grzybów (candidaCandida).
W razie potrzeby wykonuje się badanie USG, które pozwala wykryć nieprawidłowości anatomiczne, a także gromadzenie się moczu w miedniczce nerkowej, a także nieprawidłowości anatomiczne. Można również zastosować inne metody diagnostyczne, np. bardziej wyspecjalizowane badania urologiczne (takie jak urografię, cystoskopię, TK nerek i dróg moczowych).
Jeśli nie ma objawów lub niebrak zachodziklinicznego kliniczne podejrzeniepodejrzenia infekcji dróg moczowych, wykonywanie regularnych posiewów moczu u pacjentów z cewnikami stałymi jest niezalecane, ponieważ nie wnoszą one żadnej nowej wiedzy.
Leczenie
Infekcje dróg moczowych związane z cewnikami stałymi zwykle są wywoływane przez bakterie. Dlatego w przypadku wystąpienia objawów klinicznych infekcjizakażenia dróg moczowych w połączeniu z wykryciem bakterii w moczu wdrażana jest antybiotykoterapia. Aby stwierdzić, jaki patogen jest obecny i jakie można przeciwko niemu zastosować antybiotyki, monależnay wykonać posiew moczu. W zależności od odpowiedzi terapia trwa około 7 dni, ewentualnie dłużej. Przed rozpoczęciem antybiotykoterapii należy usunąć lub zmienić cewnik urologiczny. W trakcie leczenia wykonywane są kontrolne posiewy moczu.
Przy braku objawów z reguły nie zapisujestosuje się antybiotyków, także wtedyw sytuacji, gdy w moczu stwierdzona zostaje obecność bakterii (bakteriomocz bezobjawowy).
Profilaktyka
Cewnik stały należy zakładać po starannym rozważeniu i tylko pod określonymi warunkami. Przed założeniem cewnika należy więc zastanowić się, czy w tym konkretnym przypadku cewnik stały jest wskazany. W przypadku założonego cewnika należy wdrożypamiętać o ciągłąej analizęanalizie zasadności jego utrzymywania lub też zastosowaniazastosowaniu rozwiązań alternatywnych, np. cewników jednorazowych. Związane z nimi ryzyko infekcji dróg moczowych jest znacznie mniejsze niż w przypadku cewnika stałego. Należy w miarę możliwości unikać zakładania stałego cewnika u pacjentów w podeszłym wieku, czy cierpiących na nietrzymanie moczu. Samo nietrzymanie moczu nie uzasadnia założenia cewnika stałego.
Zaleca się codzienne mycie wodą i ewentualnie mydłem wokół miejsca wprowadzenia cewnika wodą. Jeśli stosowana jest cystostomia nadłonowa, czyli bezpośredni dostęp do pęcherza moczowego przez dolną część brzucha, cewnik i okolice narządów płciowych również powinny być codziennie myte. Należy unikać zaginania rurki, aby mocz mógł spływać i nie zalegał w rurce. Zalecane jest picie odpowiedniej ilości płynów (1,5 do 2 litrów, jeśli nie przemawiają przeciw temu inne powody czy wcześniejszechoroby chorobyprzewlekłe).
Wymiana cewnika nie powinna być wykonywana rutynowo w stałych odstępach czasu, ale w miarę potrzeby i zgodnie z zaleceniami lekarza. Dzięki temu można uniknąć niepotrzebnych urazów cewki moczowej. Profilaktyczne przyjmowanie antybiotyków z reguły nie jest niezalecanezalecane.
Rokowania
Rokowanie w przypadku większości infekcji dróg moczowych wywołanych przez cewnik stały jest dobre.
Jednak w niektórych przypadkach infekcja dolnych dróg moczowych może rozprzestrzenić się na górne drogi moczowe i spowodować odmiedniczkowe zapalenie nerek. Stamtąd bakterie mogą przedostać się do krwiobiegu i doprowadzić do sepsy (zakażenia krwi), która może być stanem zagrażającym życiu.
Innymi możliwymi powikłaniami infekcji dróg moczowych związanych z cewnikiem jest powstawanie kamieni w drogach moczowych (np. w pęcherzu lub nerce). U mężczyzn może wystąpić również zapalenie cewki moczowej, najądrza, jąder lub prostaty (gruczołu krokowego).
Dodatkowe informacje
- Ogólne badanie moczu
- Antybiotykoterapia
- Powikłane infekcje dróg moczowych
- Niepowikłane infekcje dróg moczowych u
- Zakażenia dróg moczowych u
- Infekcja dróg moczowych u
- Powikłana infekcja dróg moczowych – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Marleen Mayer, lekarka, Mannheim
- Dorit Abiry, doktorantka w
- Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)