Co to jest artroza stawu kolanowego?
W stawach znajduje się tkanka chrzęstna, która pozwala kościom ślizgać się z niewielkim tarciem. W przypadku artrozy stawu kolanowego chrząstka w stawie kolanowym jest osłabiona, staje się coraz cieńsza i może zanikać. Później dochodzi do zmniejszenia ilości mazi stawowej kolana i ostatecznie do zaniku kości.
W stawie kolanowym łączą się powierzchnie stawowe kości udowej i strzałkowej. Znajdują się tam również dwa dyski w kształcie półksiężyca zbudowane z tkanki chrzęstnej (łąkotki), które stabilizują staw i rozkładają obciążenie.
Objawy
W przypadku artrozy stawu kolanowego osoby dotknięte chorobą odczuwają ból w obrębie kolana. Ból zwykle nasila się podczas aktywności. Ból powoduje szczególnie zginanie stawu kolanowego, np. podczas wstawania z pozycji siedzącej, wchodzenia po schodach lub skakania. Niektórzy pacjenci odczuwają bolesną sztywność w kolanie po siedzeniu w bezruchu, po długich spacerach lub podczas pracy na stojąco. W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów ból zmienia się w czasie i w ciągu dnia, co może negatywnie wpływać na sen. W niektórych przypadkach części chrząstki mogą się oderwać i utknąć między powierzchniami stawowymi, powodując ucisk i zablokowanie. W rezultacie może dojść do zapalenia i obrzęku kolana.
Artroza stawu kolanowego jest jedną z głównych przyczyn ograniczonej sprawności ruchowej u osób starszych. Na zdjęciu rentgenowskim u około jednej czwartej populacji krajów uprzemysłowionych można zobaczyć artrozę stawu kolanowego. Spośród nich jednak tylko 10–15% faktycznie ma dolegliwości. Schorzenie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Częstość występowania choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych prawdopodobnie wzrośnie ze względu na wydłużenie średniej długości życia i rosnącą nadwagę w społeczeństwie.
Przyczyna
Przykłady czynników ryzyka rozwoju artrozy stawu kolanowego:
- Wraz z wiekiem dolegliwości związane z chorobą zwyrodnieniową stawów stają się coraz częstsze.
- U pacjentów z nadwagą ryzyko wystąpienia artrozy jest od 2 do 3 razy wyższe niż u pacjentów z prawidłową masą ciała.
- Obciążenia zawodowe spowodowane częstym kucaniem, wchodzeniem po schodach i podnoszeniem/przenoszeniem ciężkich przedmiotów mogą prowadzić do przedwczesnego zużycia stawów.
- Wygojone złamania kości, które miały miejsce w przeszłości, mogą tworzyć nieregularne powierzchnie stawowe.
- Wcześniejsze choroby kolana, takie jak np. uszkodzenie łąkotki lub reumatoidalne zapalenie stawów, a także wyraźnie krzywe nogi typu „X” lub „O” sprzyjają rozwojowi artrozy stawu kolanowego.
Diagnostyka
Lekarz zapyta szczegółowo o objawy. Zbada staw kolanowy pod kątem jego ruchomości i spróbuje dowiedzieć się, czy wykonywanie niektórych ruchów wiąże się z bólem. Często staw jest obrzęknięty, co dodatkowo ogranicza jego ruchomość. Gdy pacjent rusza stawem, można usłyszeć charakterystyczne trzeszczenie. Badania krwi posłużą do wykluczenia chorób reumatycznych, dny moczanowej lub chondrokalcynozy (dny rzekomej). Przy artrozie stawu kolanowego wyniki badań są prawidłowe.
Diagnozę potwierdza się za pomocą badań rentgenowskich. Na zdjęciach rentgenowskich można zobaczyć typowe zmiany, które są bardziej widoczne, zwłaszcza w późniejszym przebiegu, chociaż nie można na ich podstawie postawić diagnozy. Często wyraźne zmiany można zaobserwować u pacjentów z umiarkowanymi objawami, podczas gdy u pacjentów z silnym bólem czasami widać jedynie niewielkie zmiany na zdjęciu rentgenowskim – lub nie ma ich wcale.
W przypadku podejrzenia urazu łąkotki lub więzadeł obraz stawu kolanowego można uzyskać w badaniu metodą rezonansu magnetycznego (RM). By zbadać obrzęk stawu kolanowego i kaletki maziowej, przeprowadza się badanie USG.
Leczenie
Leczenie ma na celu złagodzenie bólu i przeciwdziałanie wszelkim nieprawidłowościom w stawie, a tym samym zapobieganie pogorszeniu się stanu i utrzymanie ruchomości. Aktywność fizyczna i fizjoterapia mogą pomóc złagodzić ból i poprawić ruchomość. Leki pomagają jedynie złagodzić objawy i nie wpływają na przebieg choroby. Przy artrozie stawu kolanowego można również wprowadzić leczenie operacyjne. Najczęściej stosuje się częściową lub pełną endoprotezę stawu. Jednak większość pacjentów nie wymaga operacji.
Zalecenia dla pacjentów
- Redukcja masy ciała jest najważniejszym krokiem, który pomoże zapobiec artrozie w przypadku nadwagi.
- Ponadto duże znaczenie ma aktywność fizyczna z ukierunkowanym budowaniem mięśni przedniej części uda. Wzmocnione mięśnie mogą lepiej utrzymać ciężar ciała, a stabilizacja pomaga chronić stawy.
- Aby zmniejszyć obciążenie chorej strony, pomocne okażą się przyrządy ułatwiające poruszanie, takie jak laski lub kule.
- Zalecane są również aktywności, które nie obciążają zbytnio kolana, takie jak np. jazda na rowerze, nordic walking, pływanie lub lekka gimnastyka.
- Warto stosować obuwie amortyzujące; jednak dobrze zbudowane mięśnie uda są najlepszym „amortyzatorem”.
Farmakoterapia
Ból od łagodnego do umiarkowanego należy najpierw leczyć maściami lub żelami przeciwbólowymi. Zawierają one substancje przeciwzapalne i przeciwbólowe zwane niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ). Skuteczny jest również żel z ekstraktem z żywokostu. Nie ma dowodów na skuteczność działania innych środków ziołowych lub homeopatycznych.
W fazach silnego bólu można przyjmować leki przeciwbólowe (NLPZ) w postaci tabletek. Niektóre leki dostępne są bez recepty, ale niektóre może przepisać tylko lekarz. Leki te mogą powodować ból żołądka, który w najgorszym przypadku może przekształcić się w krwawiące wrzody żołądka. Pacjentom z wrażliwym żołądkiem przepisuje się więc dodatkowo tzw. inhibitory pompy protonowej, które chronią błonę śluzową żołądka. Leki z grupy NLPZ należy również ostrożnie stosować u pacjentów w podeszłym wieku. Jeśli pacjent nie odczuwa bólu, powinien spróbować stopniowo odstawić leki przeciwbólowe.
Nie zaleca się przyjmować paracetamolu w przypadku artrozy stawu kolanowego.
Jeśli leki z grupy NLPZ nie są wystarczająco skuteczne lub nie można ich stosować ze względu na skutki uboczne, można spróbować wstrzyknąć kwas hialuronowy do stawu kolanowego.
W przypadku ostrego zapalenia stawu lekarz może wstrzyknąć kortyzon do chorego stawu. Jednak efekt przeciwbólowy utrzymuje się tylko przez ograniczony czas. Ze względu na możliwe skutki uboczne nie należy wstrzykiwać kortyzonu częściej niż cztery razy do roku.
Fizjoterapia
Fizjoterapia może zmniejszyć ból związany z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego. Postępowanie obejmuje między innymi trening fizyczny i ćwiczenia wzmacniające mięśnie. Wzmocnienie mięśni ma na celu między innymi poprawienie ruchomości stawu.
Ponadto niektóre zabiegi elektrofizjoterapii mogą pomóc złagodzić ból. Akupunktura jest również zalecana w przypadku przewlekłego bólu kolana i choroby zwyrodnieniowej stawów.
Wady postawy prowadzące do artrozy stawu kolanowego można kompensować za pomocą specjalnych wkładek do butów lub ortez stawu kolanowego.
Leczenie chirurgiczne
Jeśli występuje silny ból, a leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów, po co najmniej sześciu miesiącach można rozważyć zabieg.
Istnieje kilka alternatyw dla interwencji chirurgicznych w przypadku artrozy stawu kolanowego. Rodzaj interwencji zależy od zakresu i lokalizacji choroby zwyrodnieniowej stawów oraz wieku pacjenta. W przypadku łagodnej artrozy stawu kolanowego można skorygować położenie powierzchni stawowych względem siebie (tzw. osteotomia). U młodszych pacjentów z uszkodzeniem łąkotki może się okazać, że w pierwszej kolejności należy wykonać zabieg chirurgiczny łąkotki. W przypadku zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej stawów istnieje możliwość wszczepienia częściowej lub pełnej endoprotezy (sztucznego stawu kolanowego). Pełna endoproteza jest skuteczna, jednak najpierw należy wypróbować leczenie nieinwazyjne. Badania wykazały, że po 15 latach od czasu zabiegu endoprotezy nadal dobrze funkcjonują u ok. 90% pacjentów.
Można zmniejszyć ryzyko powikłań (np. zakrzepów) poprzez zaprzestanie palenia tytoniu na jakiś czas przed zabiegiem.
Rokowanie
Można zmniejszyć objawy artrozy stawu kolanowego, zmniejszając masę ciała oraz wprowadzając ćwiczenia i leki. Wymiana stawu kolanowego okazuje się skuteczną metodą leczenia; wielu pacjentów z nowym stawem kolanowym odczuwa ulgę w bólu i może łatwiej się poruszać. Zabieg chirurgiczny bierze się pod uwagę tylko wtedy, gdy leczenie innymi środkami nie prowadzi do pożądanego rezultatu.
Dodatkowe informacje
- Uszkodzenie łąkotki w stawie kolanowym
- Nadwaga i redukcja masy ciała
- Endoproteza stawu kolanowego
- Sport i zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Artroza stawu kolanowego – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Marie-Christine Fritzsche, lekarka, Fryburg