Czym jest łąkotka?
Łąkotki to dwa amortyzatory chrzęstne stawu kolanowego znajdujące się w każdym stawie. Znajdują się one po obu stronach kolana, bezpośrednio w stawie. Do najważniejszych funkcji należą:
- Tworzenie „wgłębienia”, w którym kość udowa może się poruszać bez „wypadania” kości ze stawu.
- Amortyzowanie. Rozkład obciążenia na powierzchnie stawowe tak, aby jego zużycie było jak najmniejsze, a ruch w kolanie miękki i płynny.
- Rozprowadzanie mazi stawowej, dzięki czemu staw może poruszać się przy minimalnym oporze.
- Stabilizowanie kolana.
Czym jest uszkodzenie łąkotki?
Do uszkodzeń łąkotek dochodzi wskutek urazu lub rozwijających się przez długi czas zmian zwyrodnieniowych stawów w kolanach. Typowymi urazami łąkotek są rozerwania lub pęknięcia. Łąkotka po wewnętrznej stronie stawu kolanowego (łąkotka przyśrodkowa) ulega urazom znacznie częściej niż łąkotka znajdująca się po zewnętrznej stronie (łąkotka boczna). Wynika to z faktu, że łąkotka przyśrodkowa jest połączona z innymi sąsiednimi strukturami i dlatego jest nieco mniej ruchoma w porównaniu z łąkotką boczną.
Uszkodzenia łąkotki występują częściej wraz z wiekiem, zwłaszcza w przypadku istniejącej choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego. Uszkodzenie łąkotki bywa bezobjawowe.
Przyczyny
Uszkodzenie łąkotki jest powszechne u sportowców, zwłaszcza uprawiających sporty kontaktowe, takie jak piłka ręczna i piłka nożna. Może pojawić się nagle lub rozwijać się powoli przez pewien czas. Ostry uraz zwykle wynika z silnego skręcenia przy zgiętym kolanie.
Rozwijające się przez dłuższy czas urazy są głównie przypisywane stopniowemu zużyciu z biegiem lat. Wówczas łąkotki tracą sprężystość i elastyczność, przez co są coraz bardziej narażone na zużycie. Regularna praca w przysiadzie i nadmierny wysiłek powodują, że oznaki zużycia kolana pojawiają się częściej niż przeciętnie.
Objawy
Najczęstszym objawem urazu łąkotki jest silny, często kłujący ból w kolanie. Zwykle jest odczuwalny w powierzchniach nośnych stawu po wewnętrznej stronie kolana. Ból pojawia się i znika, nasilając się przy wysiłku fizycznym. Ból łąkotki występuje głównie podczas obracania się stawu kolanowego. Dla wielu pacjentów zmiana pozycji w łóżku czy wchodzenie po schodach mogą być bardzo bolesne. Również uprawianie sportu i praca w pozycji kucającej mogą powodować dolegliwości.
Obrzęk w kolanie rozwija się kilka godzin po ostrym urazie. Po pewnym czasie, w trakcie poruszania się, może pojawić się odgłos trzaskania w kolanie. U pacjentów z rozdarciem małych kawałków chrząstki lub pęknięciem łąkotki odczuwalna jest blokada stawu kolanowego, która pojawia się nagle, całkowicie uniemożliwiając ruch. Stan ten jest bardzo bolesny, pacjent powinien zostać zbadany przez lekarza.
Diagnostyka
Wielu pacjentów potrafi dokładnie opisać sytuację, w której doszło do urazu, co często pomaga lekarzom w postawieniu diagnozy. Wstępna diagnostyka opiera się na wynikach badania kolana i historii medycznej. U niektórych pacjentów ból jest tak silny, że przeprowadzenie badania kolana jest utrudnione. W takich przypadkach badanie należy powtórzyć po kilku dniach, gdy ostry ból minie.
Standardowe zdjęcie rentgenowskie może nie pokazać uszkodzenia łąkotki. Głównie jednak wykonuje się je w celu wykluczenia innych urazów lub chorób kolana. W większości przypadków ostateczną diagnozę można postawić na podstawie obrazowania metodą rezonansu magnetycznego.
Leczenie
Pierwsza pomoc
Wszystkie ostre urazy są początkowo leczone zgodnie z metodą RICE.
- R – rest (odpoczynek) Należy przerwać czynności i położyć się na plecach, jeśli to możliwe.
- I – Ice (lód) Umieścić zimny kompres na kolanie. Niska temperatura powoduje ograniczenie uszkodzeń. Jednak należy uważać, by nie doszło do odmrożenia.
- C – ucisk (compression) Kolano owinąć bandażem uciskowym.
- E – uniesienie kończyny (elevation) Jeśli to możliwe, unieść kolana powyżej poziomu serca.
W celu złagodzenia objawów można stosować środki przeciwbólowe lub przeciwzapalne z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Odpowiednie leczenie ostrego urazu skutkuje szybszym gojeniem i zmniejszeniem bólu. Jednak NLPZ nie powinny być przyjmowane zbyt długo ze względu na działania niepożądane.
Leczenie zachowawcze
W przypadku artrozy stawu kolanowego preferuje się leczenie zachowawcze uszkodzeń łąkotki zamiast leczenia chirurgicznego. Niewielkie urazy łąkotki również nie muszą być leczone chirurgicznie. Leczenie składa się z krótkiego okresu odpoczynku, po którym następuje trening, który się stopniowo intensyfikuje. Jeśli kolano nie może być w pełni obciążone, zaleca się stosowanie przyrządów ortopedycznych do chodzenia. Podczas treningu szczególny nacisk kładzie się na wzmocnienie mięśni wokół stawu kolanowego. U pacjentów z nadwagą zalecane jest zmniejszenie masy ciała.
Zabieg chirurgiczny
W przypadku ciężkich urazów łąkotek, blokad w stawach oraz u pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami często konieczny jest zabieg chirurgiczny, w trakcie którego łąkotka jest „naprawiana” lub usuwa się jej część (częściowa resekcja łąkotki). W zależności od wieku pacjenta i stanu łąkotki podejmuje się decyzję co do dalszego postępowania.
Naprawa łąkotki (szycie łąkotki): Zabieg jest przeprowadzany głównie u osób młodych, a także w przypadku stosunkowo „świeżych” urazów. Zabieg chirurgiczny zszycia łąkotki należy powtarzać częściej niż w przypadku (częściowego) usunięcia łąkotki; jednak w dłuższej perspektywie rokowania są lepsze i oznaki zużycia pojawia się rzadziej. Szycie łąkotki przeprowadza się na stabilnym kolanie. Dodatkowe urazy więzadeł mogą prowadzić do niestabilności kolana. Dlatego w trakcie zabiegu dokonuje się jednocześnie rekonstrukcji więzadeł.
(Częściowe) Usunięcie łąkotki: W trakcie zabiegu usuwa się jak najmniejszą część łąkotki, aby przynajmniej częściowo zachować jej funkcje amortyzujące. U osób powyżej 40. roku życia łąkotki rzadko są w stanie umożliwiającym ich naprawę. Dlatego zalecaną metodą chirurgiczną w tej grupie wiekowej i przy większych urazach jest usunięcie łąkotki (częściowa resekcja). Usunięcie części łąkotki przyczynia się do szybszego gojenia i lepszych wyników funkcjonalnych w krótkim okresie, jednak w perspektywie długoterminowej szew ma lepsze rokowanie. W rzadkich przypadkach łąkotka jest całkowicie usuwana.
Po usunięciu łąkotki w niektórych przypadkach można wstawić implant.
Leczenie pooperacyjne
W ciągu pierwszego miesiąca po zabiegu chirurgicznym łąkotki ważne jest ograniczenie obciążenia stawu kolanowego i unikanie ruchów rotacyjnych. Następnie zalecany jest trening ruchowy i ćwiczenia wzmacniające.
Po częściowym usunięciu łąkotki przez kilka pierwszych dni zaleca się stosowanie okładów chłodzących na kolano i trzymanie kończyny w pozycji uniesionej. W ciągu pierwszego tygodnia należy używać kul. Po pewnym czasie obciążenie stawu kolanowego można stopniowo zwiększać w zależności od tego, ile pacjent jest w stanie znieść.
Po szyciu łąkotki należy zachować ostrożność przy obciążeniu stawu kolanowego. Zaleca się unikać pełnego obciążania przez co najmniej 4–6 tygodni. Należy ograniczyć czynności ruchowe kolana, zwłaszcza pełne zgięcie, aby zmniejszyć nacisk na operowany obszar. Przez co najmniej dwa miesiące po operacji pacjenci powinni powstrzymać się od uprawiania sportów powodujących skręcenie kolana (piłka nożna, piłka ręczna, koszykówka itp.).
Zwykle po częściowym usunięciu łąkotki nie ma konieczności stosowania ortezy kolana. Z kolei po szyciu łąkotki konieczność stosowania ortezy zależy między innymi od poziomu aktywności pacjenta i stanu operowanej tkanki.
Warto zauważyć, że po każdym zabiegu chirurgicznym łąkotki zaleca się ćwiczenia fizjoterapeutyczne w celu stabilizacji stawu kolanowego.
Rokowanie
Leczenie zachowawcze jest skuteczne w około 70% przypadków. Jednak w przypadku pacjentów, którzy nadal cierpią na dolegliwości, zabieg chirurgiczny może ostatecznie pomóc.
Po zabiegu częściowego usunięcia łąkotki już po 2–3 tygodniach można ponownie uprawiać sport. W przypadku szycia łąkotki pacjent powinien odczekać 6–8 tygodni przed wznowieniem aktywności fizycznej.
Nie ma pewności co do długoterminowych skutków operacji. U pacjentów, którzy wcześniej przeszli zabieg chirurgiczny całkowitego usunięcia łąkotki, w ciągu kilku lat po operacji pojawiały się problemy i choroby zwyrodnieniowe stawów. Dzięki nowoczesnym technologiom dolegliwości w dłuższej perspektywie wydają się być mniej dotkliwe.
Warto wiedzieć, że uszkodzenie łąkotki zwiększa ryzyko późniejszych zmian zwyrodnieniowych stawu kolanowego. Pacjent, który powraca do aktywności fizycznej, powinien być tego świadomy i nie narażać się na niepotrzebne ryzyko ponownej kontuzji kolana.
Jeśli urazy lub uszkodzenia łąkotek występują w związku ze stresem zawodowym, można je uznać za chorobę zawodową.
Dodatkowe informacje
- Artroza stawu kolanowego
- Rezonans magnetyczny
- Artroskopia (wziernikowanie stawu)
- Nadwaga
- Uszkodzenie łąkotki – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Marie-Christine Fritzsche, lekarka, Fryburg