Czym jest zespół fasciitis-panniculitis?
Zespół fasciitis-panniculitis to choroba występująca głównie u młodych osób, które uprawiają sport, i objawia się przewlekłym bólem w okolicy kolana. Nazwa odnosi się do zapalenia powięzi oraz zapalenia podskórnej tkanki łącznej.
Choroba tę nazywa się zespołem, ponieważ jest składową kilku objawów i dolegliwości; nie można znaleźć jej dokładnej przyczyny.
Ból zlokalizowany jest z przodu kolana. W większości przypadków zdjęcia rentgenowskie i inne badania obrazowe nie wykażą nieprawidłowości.
Przyczyny
Zespół fasciitis-panniculitis występuje często u młodych osób, które uprawiają sport. Jest to najczęstsza kontuzja w medycynie sportowej i występuje u ok. 10% pacjentów, którzy zgłaszają się do lekarza z bólem kolana. Dotyczy to głównie młodych kobiet i dziewcząt – zwłaszcza biegaczek na średnich i długich dystansach.
Rzepka wspiera mięsień czworogłowy uda, który znajduje się na powierzchni przedniej uda i zgina staw kolanowy. Mięsień czworogłowy składa się z czterech mięśni, które są przyczepione do górnej krawędzi rzepki. Z dolnej części rzepki wychodzi mocne ścięgno, które z kolei przyczepione jest do górnej części kości strzałkowej. Ścięgno to nazywa się więzadłem rzepki. Wraz z dolną częścią kości udowej rzepka tworzy staw zwany stawem udowo-panewkowym. Rzepka odgrywa rolę przy zginaniu i prostowaniu stawu kolanowego; mniej się zużywa niż gdyby było tam tylko jedno ścięgno przesuwające się w rowku w dolnej części kości udowej. Tkanka chrzęstna chroni zarówno powierzchnię kości udowej, jak i tylną część rzepki, umożliwiając jej sprawne przesuwanie się w górę i w dół.
Prawdopodobnie do najczęstszych przyczyn zespołu fasciitis-panniculitis należy przeciążenie i wykonywanie niewłaściwych ruchów stawu między rzepką a kością udową. Okazuje się, że w wielu przypadkach przyczyną może być osłabienie części mięśnia czworogłowego. Może to zakłócić płynną pracę między rzepką a leżącą pod nią tkanką – ponieważ zmienia się kierunek ruchu rzepki, jest ona lekko „przekrzywiona” w górę i w dół w stawie udowo-panewkowym. Przyczyną może być rotacja wewnętrzna stopy w stanie skokowym (pronacja) lub wrodzona krzywizna jednej lub obu stóp, jak ma to miejsce w przypadku płaskostopia.
Przeciążenie mięśnia czworogłowego lub osłabienie części tego mięśnia może być również spowodowane nadmierną aktywnością, do której pacjenci nie są przyzwyczajeni, taką jak bieganie po twardych powierzchniach lub noszenie butów o słabej amortyzacji.
Objawy
Ból występuje głównie w kolanie, zwłaszcza za rzepką, wokół niej lub pod nią. Ból można opisać jako tępy i przeciągający się, ale czasami ostry i silny, nasilający się podczas chodzenia lub biegania, zwłaszcza w dół lub po schodach. Wchodzenie po schodach również może powodować ból. Kucanie lub wstawanie, a także siedzenie przez długi czas ze zgiętymi nogami, na przykład podczas podróży samochodem lub autobusem, również wywołuje ból. Powszechne jest również uczucie osłabienia lub sztywności w kolanie.
Zespół fasciitis-panniculitis może początkowo dotyczyć tylko jednego kolana, ale może rozprzestrzenić się na oba.
Diagnostyka
Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego. Dzięki testom na sprecyzowanie bólu i badania ruchomości i siły można dowiedzieć się, czy można mówić o zespole fasciitis-panniculitis. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się wykonanie badania obrazowego (RTG lub obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego) w celu wykluczenia innych możliwych przyczyn bólu.
Terapia
Odciążenie, a następnie systematyczna odbudowa to najważniejsze elementy leczenia. Nie zaleca się stosowania leków przez dłuższy czas. Czasami podaje się na początku leczenia paracetamol i leki przeciwzapalne (NLPZ) w celu złagodzenia początkowego bólu.
Co możesz zrobić sam?
Odciążenie kolana jest pierwszym krokiem w leczeniu bólu. Należy unikać ruchów lub czynności, które wywołują dyskomfort. Dotyczy to siedzenia w kucki, biegania po twardych powierzchniach, jazdy na rowerze z niskim siodełkiem i wszelkich pozycji wywierających bezpośredni nacisk na rzepkę.
Biegacze powinni zmniejszyć dystans biegu do takiego, który nie wywołuje bólu. Należy sprawdzić, czy buty są dobrze dopasowane i czy zapewniają wystarczającą amortyzację. Pływanie lub jazda na rowerze pozwalają utrzymać formę w okresie rehabilitacji. Okłady z lodu lub inne metody schładzania mogą również złagodzić dyskomfort.
Trening siłowy mięśnia czworogłowego uda z przodu uda i rozciąganie mięśnia dwugłowego uda po tylnej stronie przynoszą pozytywne rezultaty. Jazda na rowerze z wyżej umieszczonym siodełkiem również pomaga pacjentom.
Fizjoterapia
Rozsądny, indywidualnie zaplanowany program rehabilitacji jest najważniejszą częścią leczenia, a niektóre badania wykazały, że fizjoterapia jest skutecznym sposobem leczenia zespołu fasciitis-panniculitis. Program powinien koncentrować się na skorygowaniu nieprawidłowego obciążenia rzepki, na przykład poprzez wzmocnienie mięśnia czworogłowego lub rozluźnienie nadmiernie napiętych struktur po zewnętrznej stronie rzepki. Podczas fizjoterapii można trenować prawdopodobnie osłabione mięśnie po stronie przyśrodkowej uda (mięsień obszerny przyśrodkowy). Jeśli po 6–12 miesiącach nadal nie ma poprawy, należy sprawdzić, czy nie przeoczono urazu strukturalnego; w wyjątkowych przypadkach konieczna może okazać się operacja.
Taśmy
Uważa się, że nakładanie taśm w okolicy rzepki ma działanie korygujące; można zarówno odciążyć ją podczas skośnych ruchów, jak i wtedy, gdy oddziałuje na nią mięsień prosty uda. Bandaże podtrzymujące / ortezy mogą okazać się pomocne, chociaż nie ma na to dowodów.
Inne zalecane aktywności
Jazda na rowerze po płaskim terenie bez nachylenia lub jazda na rowerze stacjonarnym bez oporu. W obu przypadkach siedzisko należy ustawić tak wysoko, jak to możliwe, aby kolana były jak najmniej zgięte podczas jazdy.
Należy pływać stylem grzbietowym i kraulem, ponieważ nie zgina się przy tym mocno kolan; unikać stylu klasycznego (żabki).
Rokowanie
Im dłużej objawy występowały do momentu rozpoczęcia terapii, tym większe ryzyko przewlekłego przebiegu. Może wystąpić chondromalacja, czyli uszkodzenie chrząstki, gdy przez dłuższy czas działają zwiększone siły między rzepką a kością udową.
Zazwyczaj jednak rokowanie jest bardzo dobre przy odpowiednim leczeniu zachowawczym. Wiek, płeć i masa ciała nie mają wpływu na rokowanie.
Dodatkowe informacje
- Ćwiczenia rozciągające
- Trening siłowy po urazach
- Bieganie: jak uniknąć przeciążenia
- Zespół fasciitis-panniculitis – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń