Czym są ostre urazy kostki?
Definicja
Ostre urazy kostki obejmują wszystkie ostre urazy więzadeł i struktur kostnych stawu skokowego. Urazy można podzielić na ostre, przewlekłe lub wtórne: ostre zerwanie po wygojeniu uprzednio naderwanego więzadła. Inna klasyfikacja opiera się na rozległości urazu i obejmuje stopień 1 (nieznaczne naciągnięcie więzadeł, brak niestabilności stawu), stopień 2 (częściowe przerwanie kompleksu więzadłowego, niewielka niestabilność stawu) oraz stopień 3 (całkowite zerwanie więzadła, znaczna niestabilność stawu).
Objawy
Ostre urazy stawu skokowego zwykle cechuje ból i obrzęk. W niektórych przypadkach może wystąpić krwawienie podskórne i obrzęk. Nierzadko pojawiają się ograniczenia mobilności lub stabilności.
Przyczyny
Staw skokowy dolny tworzą dwa stawy, które pozwalają na zarówno zginanie, jak i skręcanie lub obracanie stopy. Za stabilność kostki odpowiedzialne są więzadła, które znajdują się po stronie przyśrodkowej i bocznej kostki. Po stronie bocznej znajdują się trzy niezależne więzadła – przednie, przyśrodkowe i tylne. Od strony przyśrodkowej cztery więzadła tworzą całość i są postrzegane jako jedno więzadło. Otaczające mięśnie zapewniają stabilność kostki.
Najczęstszym mechanizmem powstawania urazu (skręcenia) jest postawienie nogi na podłożu w niewłaściwy sposób, wskutek czego stopa obraca się lub zagina do środka, powodując nadmierne rozciągnięcie więzadeł po stronie bocznej kostki. Znacznie rzadziej mechanizm ten działa odwrotnie, czyli stopa obraca się na zewnątrz, a nadmiernemu rozciągnięciu ulegają więzadła na stronie przyśrodkowej kostki.
Więzadło przednie po stronie bocznej kostki jest najbardziej podatne na urazy. Poza naciągnięciem lub zerwaniem więzadeł może dojść do urazów torebki stawowej lub unerwienia oraz złamań kości.
Częstotliwość występowania
Ostre urazy więzadeł i kości stawu skokowego są dosyć częste: każdego dnia jedna osoba na 10 000 doznaje urazu stawu skokowego. Około 15% z nich wiąże się ze złamaniem kości. Połowa urazów jest wynikiem kontuzji podczas uprawiania sportu. Urazy stawu skokowego stanowią około 17% wszystkich urazów sportowych i są najczęstsze, zaraz po urazach stawu kolanowego.
Urazy te najczęściej dotykają nastolatków i młodych dorosłych. Do około 30. roku życia mężczyźni doznają urazów częściej niż kobiety, potem proporcje się odwracają.
Badania dodatkowe
- W celu rozpoznania konkretnego urazu konieczne jest szczegółowe opisanie, jak doszło do powstania urazu i jakie są jego objawy.
- Urazy więzadeł strony bocznej stawu skokowego są spowodowane głównie skręceniem podczas lądowania po skoku, podczas biegu lub nagłej zmiany kierunku ruchu kończyny.
- Jeśli w kostce występuje blokada stawu skokowego przy zgięciu (np. w butach narciarskich), może to spowodować nadmierną rotację kostki na zewnątrz, prowadzącą do rozsunięcia się obu kości (strzałkowej i piszczelowej) w łydce. Tkanka, która je łączy, więzozrost, może zostać uszkodzona.
- Urazy więzadła na stronie przyśrodkowej kostki są stosunkowo rzadkie.
- Czasami może dojść do przesunięcia ścięgien na stronie bocznej kostki.
- Pacjent jest również pytany o czas powstania urazu, wytrzymałość bezpośrednio po urazie, czas do wystąpienia objawów, wcześniejsze urazy uszkodzonego stawu skokowego oraz obciążenie zawodowe i sportowe stawu.
- Diagnozę stawia się w oparciu o ocenę wzrokową i badanie palpacyjne struktury kości i więzadeł.
- Korzystając z testów funkcjonalnych, takich jak zginanie i rozciąganie stawu skokowego, lekarze mogą określić, które struktury zostały uszkodzone. Testy te dają jeszcze dokładniejsze wyniki 4–5 dni po urazie.
- W przypadku złamania okolice kostki są zwykle niezwykle bolesne; jeśli diagnoza jest niejednoznaczna, zwykle zaleca się przeprowadzenie badania rentgenowskiego.
- Dzięki badaniu ultrasonograficznemu można wykryć wiele urazów więzadeł. Zwykle nie ma konieczności przeprowadzania dalszej diagnostyki obrazowej, jak RM czy TK.
- Jeśli proces gojenia trwa dłużej niż 3 miesiące, konieczne jest ponowne badanie lekarskie oraz skierowanie do specjalisty.
Leczenie
- W ciągu pierwszych 48 godzin (aż do 4 dni po urazie) obowiązuje zasada RICE polegająca na odpoczynku, stosowaniu okładów z lodu na dotknięte miejsce, ucisku dotkniętego miejsca oraz utrzymywaniu kończyny uniesionej powyżej serca.
- W fazie ostrej należy użyć bandaża elastycznego. Jeśli pacjent jest unieruchomiony z powodu urazu, przepisywane są leki stosowane w zapobieganiu zakrzepicy (zapobiegające powstawaniu zakrzepów krwi). W razie konieczności należy podawać środki przeciwbólowe.
- Ortezę podtrzymującą kostkę zwykle zaleca się nosić przez około pięć tygodni; jednak staw skokowy należy obciążać tak często, jak to możliwe.
- Codzienne ćwiczenia fizyczne wykonywane we własnym zakresie są ważną częścią leczenia i pozwalają uniknąć trwałej niestabilności. Wczesne rozpoczęcie ćwiczeń bez obciążenia już w pierwszych dniach po urazie zapewnia szybszy powrót do sprawności. Jednocześnie należy poprawić koordynację, siłę mięśniową i odruchy monosynaptyczne.
- Zabieg chirurgiczny jest zalecany tylko w przypadku bardzo poważnych urazów (otwarte złamanie, zwichnięcie).
Rokowanie
- Nawet do 90% pacjentów może po 12 tygodniach wrócić do swojego pierwotnej aktywności sportowej. Dokładnie po tym czasie 60–90% pacjentów powraca do ćwiczeń na poziomie sprzed kontuzji.
- Zaleca się, by podczas uprawiania sportu nosić przez sześć miesięcy ortezę lub stosować specjalne taśmy.
- U 1–30% pacjentów zerwanie więzadła bocznego prowadzi do przewlekłej niestabilności stawu.
- Ponadto mogą wystąpić trwałe bóle, sztywność i obrzęk stawu skokowego. Może to być spowodowane uszkodzeniem chrząstki, co najlepiej obrazuje rezonans magnetyczny.
- Około 80% pacjentów w pełni wraca do zdrowia bez trwałych dolegliwości.
Dodatkowe informacje
- Urazy sportowe w piłce nożnej
- Urazy sportowe w piłce ręcznej
- Urazy sportowe w koszykówce
- Trening siłowy po urazach
- Ćwiczenia rozciągające kończyn dolnych
- Niestabilność stawu skokowego
- Ostre urazy stawu skokowego – informacje dla lekarzy
Autor
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń